Mortęgi
| Mortęgi | |
| | |
 XIX-wieczny pałac w Mortęgach
Źródło: http://www.mortegi.pl/-page_id=142.htm, dostęp 26 września 2013 | |
| Rodzaj miejscowości | Wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | Warmińsko-Mazurskie |
| Powiat | iławski |
| Gmina | Lubawa |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 14-260 |
| Tablice rejestracyjne | NIL |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  Współrzędne spoza mapy: Mortęgi : 0/0 | |
| Położenie na mapie Polski  Współrzędne spoza mapy: Mortęgi : 0/0 | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Mortęgi (niem. Mortung) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Obecnie sołtysem wsi jest Adam Granica.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona jest 4,5 km na południowy zachód od Lubawy. Podstawowym materiałem, składającym się na powstanie gleb, są utwory polodowcowe: gliny, piaski wodno–lądowe i zwałowe. Do bogactw naturalnych najobficiej występujących na tym obszarze można wymienić torf. Sieć hydrograficzna miejscowości powstała w momencie ustąpienia lodowca. W parku w Mortęgach występują drzewa ozdobne. Należą do nich choina kanadyjska, cis pospolity, cypryśnik, czeremcha.
Dzieje miejscowości
Wieś szlachecka lokowana na prawie polskim już w okresie przed krzyżackim. W okresie krzyżackim wieś administracyjnie należała do wójtostwa bratiańskiego. W 1326 roku przeszła w posiadanie rycerza Ludwika z Mortęg. W roku 1338 wielki mistrz Dytrych von Altenburg nadał ją łowczemu Ludwikowi z Krzykos na prawie chełmińskim.
Mortęgi liczyły 65 łanów oraz 1 łan łąki przy drodze prowadzącej w kierunku Drwęcy. Danina wynosiła po jednej mierze żyta i pszenicy od pługa, natomiast od radła 1 miarę pszenicy.
W 1390 roku jej właścicielem został rycerz Ludwig z Mortęg. Biskup Chełmińska Jan potwierdził w 1402 roku Ludwikowi przywilej nadania dóbr. Od Ludwika z Mortęg wywodził się słynny ród Mortęskich, piastujących wysokie godności i urzędy. Imię Ludwik było dla tego rodu charakterystyczne, gdyż było nadawane z ojca na syna. Dwóch Ludwików z rodu Mortęskich pełniło funkcję wojewodów chełmińskich. Pierwszy z nich odegrał istotną rolę na tym obszarze w okresie wojny trzynastoletniej (1454-1466). Na drugim Ludwiku, pochowanym w 1615 roku w kościele farnym w Lubawie, zakończył się ród Mortęskich. Na jego grobowcu został wyryty napis w języku polskim. Dobra rodu Mortęskich przeszły na córkę, Zofię.
W 1667 roku miejscowość należała do Stanisława Narzymskiego. Oprócz wsi był tutaj folwark, który liczył w 1789 roku dwanaście zagród. W 1885 roku we wsi i folwarku Mortęgi mieszkało 338 osób. Szkoła w Mortęgach zbudowana została przed rokiem 1885. W 1928 roku miejscowość liczyła 336 ludzi. W wieku XIX znajdowała się w Mortęgach karczma i gorzelnia.
Ludzie związani z miejscowością
Ludwig z Mortęg
Zofia Mortęska
Magdalena Mortęska - starościanka pokrzywińska oraz podkomorzanka malborska. Od 1597 roku pełniła funkcję ksieni benedyktynek w Chełmie.
Zabytki
We wsi Mortęgi znajduje się dziewiętnastowieczny pałac – siedziba zarządu RSP.
Kaplica grobowa rodu Mortęskich. W XVII wieku odprawiano tam msze święte za zgodą biskupa Zadzika. Właścicielem miejscowości był starosta tolkmicki, Stanisław Działyński.
Gospodarka
W sierpniu 1945 roku dokonano zmian w strukturze własności ziemskiej. Lasy upaństwowiono, m.in. w majątku w Mortęgach – 103 ha. Przekazano je pod zarząd państwowy. U schyłku lat czterdziestych pierwsze efekty gospodarcze pojawiły się na skutek przeprowadzonej reformy rolnej. Po drugiej wojnie światowej we wsi powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. W latach siedemdziesiątych słynęła z dużych osiągnięć gospodarczych. W roku 1978 gospodarowała na powierzchni 651 ha. Użytki rolne stanowiły tu 636 ha. Specjalizowała się w produkcji zwierzęcej, mając własne pasze. W latach 1976 – 1978 liczba bydła na 100 ha użytków rolnych przekroczyła w RSP 100 sztuk, a trzody chlewnej – 400 sztuk. Sprzedaż żywca w tym okresie wynosiła około 1000 kg z 1 ha użytków rolnych.
Bibliografia
Mortęgi, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6, red. F. Sulimierski, Warszawa 1885.
Nowe Miasto. Z dziejów miasta i powiatu, red. Z. Witkowski, Olsztyn 1953.
Fankidejski Jakub, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych,Gdynia 2011.
Śliwiński Józef, Lubawa, z dziejów miasta i okolic, Józef Śliwiński, Olsztyn 1982.
Panfil Jan, Pojezierze Mazurskie, Warszawa 1968.
Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze, Olsztyn 1969.
