Buławnik czerwony
| Buławnik czerwony | |
| | |
| Cephalanthera rubra | |
| L. (Rich.) | |
 Buławnik czerwony (Cephalanthera rubra). Fot. Orchi. Źródło: Commons Wikimedia | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | dwuliścienne |
| Rząd | szparagowce |
| Rodzina | storczykowate |
| Rodzaj | buławnik |
| Gatunek | Buławnik czerwony |
| Synonimy | |
Buławnik czerwony (Cephalanthera rubra L. (Rich.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae).
Spis treści
Morfologia
Buławnik czerwony wykształca łodygę wysokości 10-60 cm, w górnej części omszoną. Wyrasta z obłego, często niemal pionowo rosnącego kłącza. Liście rozwijają się na łodydze w liczbie 3-6, o lancetowatym kształcie, ostro zakończonej.
Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty zebrane w luźne kwiatostany. Kłos z dużymi, otwartymi kwiatami bez szypułek, barwy różowo-fioletowej do czerwonej. Warżka bez ostrogi biała i czerwono obrzeżona, podzielona i częściowo zakryta. Jest dwuczłonowa, a jej pierwszy człon ma długość większą od szerokości. Zalążnia skręcona, siedząca i omszona. Pylnik stojący na prętosłupie, wolny. Działki okwiatu mają długość 15-20 mm i podczas kwitnienia są odstające. Kwiaty zwabiają owady barwą i kształtem, jednak nie wytwarzają nektaru. Owocem jest torebka zawierająca liczne i bardzo drobne nasiona. Owoce zawiązują się tylko na niewielkiej procentowo liczbie kwiatów. Gatunek allogamiczny, zapylają go owady z rodzajów: Chelostoma i Dufourea.
Rozmieszczenie i ekologia
Występuje w obszarze klimatu umiarkowanego w Europie, o zasięgu pionowym do 2400 m n.p.m, w Afryce Północnej i Azji Zachodniej. Południowa granica zasięgu przebiega przez Maroko (Atlas Wysoki), Algierię, wyspy Kretę i Cypr, północno-wschodnią Syrię po Iran.
W Polsce roślina rzadka i z tendencją do zmniejszania liczebności. Notowano ją na około 300 stanowiskach, w 2002 r. potwierdzono występowanie na ok. 150. Najwięcej stanowisk jest na niżu, w Karpatach buławnik czerwony notowany był tylko na 6 stanowiskach. W ostatnim trzydziestoleciu w polskich Karpatach potwierdzono jego występowanie tylko na jednym stanowisku, na Pogórzu Cieszyńskim. Najwyżej położone stanowisko znajdowało się na Nosalu (ok. 1100 m n.p.m.). W niektórych regionach roślina występująca dość często, np. na Wolinie i na Nizinie Szczecińskiej oraz na Pojezierzu Mazurskim, w Puszczy Białowieskiej i na Pogórzu Sudeckim.
Buławnik czerwony na Warmii i Mazurach został odnotowany m.in. w rezerwacie Doliny rzeki Wałszy.
Rośnie w widnych lasach na glebach żyznych, wapiennych. Gatunek charakterystyczny dla ciepłolubnych buczyn storczykowych (podzwiązek Cephalanthero-Fagenion) oraz dla zespołu nadmorskiej ciepłolubnej buczyny storczykowej (Cephalanthero rubrae-Fagetum). Dość częsty także w świetlistych dąbrowach.
Wartość użytkowa
Roślina objęta jest w Polsce ochroną ścisłą. Według "Czerwonej listy roślin i grzybów Polski" należy do kategorii gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych (E). Gatunek zagrożony jest głównie w wyniku prac leśnych oraz zacieniania jego stanowisk przez rozrastające się drzewa.
Ciekawostki
Tworzy mieszańce z buławnikiem wielkokwiatowym (Cephalanthera damasonium) i buławnikiem mieczolistnym (Cephalanthera longifolia).
Zobacz też
pl.wikipedia.org, buławnik czerwony [29.12.2014]
encyklopedialesna.pl [29.12.2014]
Bibliografia
Zarzycki K., Szeląg Z., Red list of the vascular plants in Poland, [w:] Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.), Red lists of plants and fungi in Poland, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków 2006, 11-20.
