Sorkwity
| Sorkwity | |
| | |
| [[Plik:|240px|http://poznajpolske.onet.pl/gallery/piekne-nieznane-palace-w-polsce,384,image,12.html, 06.09.2013.]] | |
| Rodzaj miejscowości | wieś gminna |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko - mazurskie |
| Powiat | mrągowski |
| Gmina | Sorkwity |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 11 - 731 |
| Tablice rejestracyjne | NMR |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Sorkwity | |
| Położenie na mapie Polski  Sorkwity | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Sorkwity (niem. Sorquitten) – wieś gminna w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Sorkwity. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie przynależała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Ponadto miejscowość położona jest na terenie gminy Sorkwity gdzie występujące osady wiążą się ze zlodowaceniem północnopolskim dwóch faz: leszczyńskiej i pomorskiej. W obszarze gminy znajdują się zasoby kruszywa naturalnego oraz kopaliny rolnicze (kreda jeziorna). Występują tutaj dwa ciągi morenowe, które poprzecinane są szeregiem jezior rynnowych. Jednocześnie towarzyszą im piaszczysto-żwirowe wały ozów i tworów szczelinowych typu kemów. Do rynien zaliczymy jeziora: Stromek, Warpuńskie, Zyndackie, Gielądzkie, Lampasz. Wzdłuż jeziora Gielądzkiego i Lampackiego występują bardzo wysokie strome krawędzie - spadki dochodzą do 40 i więcej stopni nachylenia. Natomiast najwyższy punkt na terenie gminy, na zachód od jeziora Gielądzkiego, koło Surmówki ma wysokość 208 m n.p.m.
Dzieje miejscowości
Osadnictwo na terenie wsi Sorkwity sięga późnej epoki brązu i czasów rzymskich. Jego ślady można zaobserwować nad Jeziorem Lampackim. W okresie wczesnego średniowiecza znajdowało się tu grodzisko Prusów. Lokacji wsi w 1379 r. pod pruską nazwą Sarkewite, dokonał Wielki Mistrz Krzyżacki Winricha von Kniprode. Wielki mistrz nadał te dobra braciom von Oelsen. Pierwotna nazwa Sarkewite wywodzi się od litewskiego „sargas” – wartownik i „wieta” – miejsce . Co oznaczało, że Sorkwity przed nastaniem krzyżaków były strażnicą na przesmyku między jeziorami. W 1451 r. majątek przeszedł w ręce Jana z Kremit - Przebędowskiego i Mikołaja Ruszkowskiego (Rauschawe) a w 1469 r. w Jerzego von Schlibenow. W posiadaniu Schliebenów majątek pozostał przez 130 lat, aż w 1599 r. kupił go Zygmunt von Egoffstein. W latach 1693 - 1750 Sorkwity znalazły się w posiadaniu rodu von der Groeben, zaś od 1750 r. zarządzał nimi polski ród Bronikowskich. Już w 1804 r. majątek przejęła magnacka rodzina von Mirbach, która władała nim do I wojny światowej. W tym okresie Sorkwity przeżywały największy rozkwit. W 1785 r. i w 1838 r. we wsi znajdowało się 26 dymów. W 1815 r. w Sorkwitach mieszkało 258 osób a w 1838 r. – 320. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 2565 ha z 71 domami. Mieszkańców w tym okresie było 431. Trudnili się rolnictwem i hodowlą bydła. Była to przeważnie ludność polska wyznania ewangelickiego. Duża część mieszkańców zajmowała się także połowem raków. W miejscowości funkcjonowała gorzelnia parowa oraz zakład ogrodniczo – handlowy. W XVIII i XIX w. we wsi odbywały się jarmarki. Włości Mirbachów w 1904 r. obejmowały 5770 ha. W 1921 r. Sorkwitami rządził ród Paleske. W 1939 r. we wsi było 455 mieszkańców. Zabudowa wsi przyjęła charakter typowo dworski przy trakcie z Biskupca do Mrągowa. W Sorkwitach prężnie rozwijał się także kościół. Parafia katolicka istniała tutaj od 1525 r. i należała do archiprezbiteriatu biskupieckiego. Jednak w momencie przemian reformacyjnych w Kościele na terenie Prus Książęcych przeszła w ręce ewangelików. Od 1600 r. przy kościele istniała szkoła, którą w XVIII w. przekształcono na państwową. Obecnie jest to ostatnia parafia luterańska na Mazurach. Ponownie parafię rzymsko-katolicką w Sorkwitach erygowano 1 października 1989 r. Kościół wybudowano w 1990 r. nad jeziorem Lampackim. Do 1945 r. w sorkwickim pałacu spotykali się politycy pruscy i niemieccy.
Ludzie związani z miejscowością:
Z miejscowością związana jest postać Jana Fryderyka Goerke - twórcy służby zdrowia w armii pruskiej oraz Krügera - pastora z XVIII w. Znakomitymi członkami sorkwickiej społeczności były także rodziny Bronikowskich, Mirbachów oraz Paleske.
Zabytki:
Wieś ma charakter turystyczny. Znajduje się tutaj następujące zabytki:
pałac neogotycki z XIX w.
zabytkowy park nad jeziorem Lampackim
Kościół Ewangelicki z XVII w.
obelisk upamiętniający urodzonego w Sorkwitach Jana Fryderyka Goerke
pastorówka z końca XIX w.
zabytkowy cmentarz
most kolejowy z końca XIX w.
Bibliografia:
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek,Warmia Mazury, Warszawa 2006, 244 ss.
Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006, 446 ss.
Leyding Gustaw,Dzieje wsi, [w:] Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, s. 137 - 216.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego t. XI, Warszawa 1880 - 1914, 960 ss.
Przypisy
Zobacz też
http://mazury.info.pl/atrakcje/sorkwity/
http://sorkwity.wm.plKinlis (dyskusja) 09:32, 6 wrz 2013 (CEST)
