Jerzy Andrzej Helwing
| Jerzy Andrzej Helwing | |
| | |
[[Plik: |240px|Pole-obowiązkowe]]Pole-obowiązkowe
| |
| Data i miejsce urodzenia | 14 grudnia 1666 r. Węgorzewo |
| Data i miejsce śmierci | 3 stycznia 1748 r. Węgorzewo |
| Zawód | pastor |
Jerzy Andrzej Helwing (ur.14 grudnia 1666 r. w Węgorzewie, zm. 3 stycznia 1748 r. w Węgorzewie) – pastor luterański, lekarz i przyrodnik, botanik.
Spis treści
Życiorys
Szkoła i wykształcenie
Helwing był uczniem szkoły łacińskiej w Węgorzewie. Następnie został wysłany do szkoły w Lipniku . W 1684 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Albertyna w Królewcu . Uczęszczał tam na wykłady z filozofii i teologii. W 1686 r. otrzymał tytuł magistra za udział w dyspucie na temat – "Czy i w jakiej mierze ludzkie obyczaje zależne są od natury temperamentu" . Zrezygnował jednak z tytułu i udał się w podróż po Europie. Obawiał się bowiem, że tytuł będzie mu utrudniał dalszą naukę. W 1867 r. wyruszył do Jeny gdzie uczył się u profesora Wedela. Od Wedela otrzymał radę zmiany studiów teologicznych na botaniczne. W 1688 r. uzyskał tytuł magistra i kontynuował dalej studia teologiczne. Dodatkowo chodził również na wykład z astronomii, historii, literatury. Z Jeny pojechał do Erfurtu i do Lipska. Gościł w Lipsku u słynnego medyka i przyrodnika Hermana Boerhaavego. Odbył podróż do Lejdy i Wenecji.
Praca
W 1691 r. wrócił do Węgorzewa i przyjął posadę adiunkta w parafii protestanckiej zarządzanej przez jego ojca. W 1705 r. kiedy ojciec zmarł Helwing przejął funkcję proboszcza. W 1709 r. został członkiem Towarzystwa Naukowego w Berlinie i Królewcu.
W latach 1709 – 1710 kiedy Węgorzewo nawiedziła zaraza dżumy, Helwing osobiście odwiedzał chorych, wskazywał im leki i odpowiednią dietę. Ponadto przestrzegał wszystkich przed lekceważeniem zasad, które utrudniały szerzenie się moru. Grzebał także zmarłych na dżumę. W 1725 r. został mianowany superintendentem nadzorującym parafie w okręgu węgorzewskim i giżyckim.
Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna
Interesował się przede wszystkim botaniką, zastosowaniem ziół, lecznictwem. W czasie dżumy stosował uważał korzeń dzięgla leśnego i piołunu. Do odkażania rąk używał spirytusowego wyciągu korzenia dzięgla, a odzież i bieliznę odkażał wietrzeniem i kadzeniem palonym jałowcem. Był założycielem doświadczalnego ogrodu botanicznego w Stulichach. Aklimatyzował w nim sprowadzane przez siebie rośliny z Holandii, Indii oraz z tureckiej Smyrny. Gromadził zbiory przyrodnicze: rzadkie okazy flory i fauny, bogate kolekcje skamielin – ryb, owadów, ślimaków oraz minerałów, bursztynów. Jako jeden z pierwszych w Europie zgromadził kolekcję jaj ptasich. Jego gabinet odwiedzały król polski Stanisław Leszczyński, który nabył zbiór skamielin. Przygotowywał zielniki swojego autorstwa, które znajdowały się w: Bibliotece Królewskiej Augusta II w Dreźnie, Bibliotece Miejskiej w Królewcu, bibliotece w Petersburgu, w posiadaniu przyrodnika gdańskiego Teodora Kleina. Ponadto interesowała go historia czasów pruskich. Najprawdopodobniej przeprowadził badania na cmentarzysku ciałopalnym. Wysnuł pogląd, że Prusowie posiadali system sieci strażnic ostrzegających przed najazdem wroga. Był także znakomitym archeologiem amatorem, który rozpoznawał pierwsze narzędzia użytku codziennego. Jest autorem wielu dzieł : 1) w czasopiśmie "Breslaunische Sammlungen von Natur – und Medizin geschichten": o hodowli pszczół; o połowie węgorzy w Prusach; o skutecznym działaniu olszyny przeciw pluskwom; o powstawaniu bursztynu; o włosach turów pachnących jak piżmo; o pelikanie, białych srokach, białych ziębachi wróblach koło Węgorzewa; o oswajaniu zwierząt, zwłaszcza dzikich kaczek; o monstrualnych zwierzętach i ludziach; o okrucieństwie wilków i legendarnych wilkołakach; o kretach i jak je łapać; 2) rozprawa pt. "Florae Campana seu Pulsatilla cum suis speciebus et varietatibus..." – wydane w 1720 r. w Lipsku. 3) "Flora Quasimodogenita sive enumeratio aliguot plantarum indigenarum in Prussia..." - wydane w 1712 r. Opisał 247 nowych gatunków roślin. 4) Litographia Angeburgica - pierwsza część dzieła opatrzona jest jedenastoma miedziorytami i ukazało się w 1717 r., w Królewcu; druga część z pięcioma miedziorytami wydana została w 1720 r. w Lipsku. Praca traktowała o mineralogii i geologii.
Ponadto jedną z roślin w Japonii nazwano "Helwinga rusciflora".
Stosunki rodzinne, hobby, czym się zajmował, co lubił,, ciekawostki z życia, pracy i działalności
Jerzy Andrzej Helwing pochodził z mieszczańskiej rodziny, która od kilku pokoleń znajdowała się w Węgorzewie . Językiem domowym Helwinga był niemiecki ale rodzina znała także polski. Matka Helwinga Katharina Bertram była córką miejscowego proboszcza, po którym jego ojciec Andrzej przejął stanowisko. W 1693 r. Helwing poślubił Katarzynę – córkę matematyka i astronoma Andreasa Conciusa (Kąckiego). Miał dziewięcioro dzieci. Jedna z pięciu córek wyszła za mąż za Macieja Ernesta Boretiusa (Boreckiego), znanego lekarza pruskiego a druga poślubiła Krzysztofa Pisańskiego pastora z Pisza i została matką słynnego "ojca literatury pruskiej" Jerzego Krzysztofa Pisańskiego. W 1738 r. w Jerzy Andrzej Helwing zaproponował na adiunkta parafii węgorzewskiej swego syna Georgiusa Aemiliusa (Emiljusza), który był pastorem węgorzewski do1767 r. Helwing zmarł 3 stycznia 1748 r. w wieku 82 lat. Pochowany został przy kościele św. Piotra i Pawła w Węgorzewie. Dzisiaj jego imię nosi węgorzewskie gimnazjum. Ponadto w spuściźnie po nim obok opracowań wydanych drukiem, pozostały: rękopisy, kolekcje przyrodnicze, zielniki oraz muzeum przyrodnicze.
Bibliografia biograficzna
Abramowicz A., Jerzy Andrzej Helwing jako archeolog, Rocznik Olsztyński, t. 16, 1989, s. 49 – 64.
B., Magister Georg Andreas Helwing, Propst und Naturforscher zu Angerburg, Nachrichtenblatt des Vereins ehemaliger Hindenburgschüller, Jg. 9, 1936, 101 – 110.
Jarosz K., Łapo J. M., Rzecz o Imć – Helwingu, Węgorzewo 2002. Rostafiński J., Prowincjonalne polskie nazwy roślin XVIII wieku z Prus Książęcych głównie z rękopisu Andrzeja Helwinga, Rozprawa Filologiczna AU w Krakowie, t. 40, 1905. Selle G., Geschichte der Albertus – Universität zu Königsberg In Preussen, Königsberg 1944. Skrobacki A., Jerzy Andrzej Helwing w trzechsetną rocznicę urodzin, Polski Tygodnik Lekarski, 1966, nr 50. Sukertowa – Biedrawina E., Helwing „Pliniusz pruski z Węgorzewa” (1666 – 1748), Przegląd Zachodni, 1950, nr 9/10.
Bibliografia
Tadeusz Oracki, "Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku", (Tom 1, A-K), Wydawnictwo Pojezierze, Olsztyn, 1984, ISBN 83-7002-174-3 Sławomir Augusiewicz, Janusz Jasiński, Tadeusz Oracki, "Wybitni Polacy w Królewcu XVI-XX wiek", LITTERA, Olsztyn, 2005, ISBN 83-89775-03-4. Słownik biologów polskich, red. Stanisław Feliksiak, PWN, Warszawa, 1987 ISBN 83-01-00656 0
Przypisy
