Klusy

Klusy
Kościół w Klusach. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Liczba ludności (2010)	246
Strefa numeracyjna	(+48)87
Kod pocztowy	12-250
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Klusy
Położenie na mapie Polski Klusy
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Klusy (niem. Klaussen albo Claussen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 246 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Kazimierz Nazarkiewicz.

Położenie

Wieś położona jest na przesmyku pomiędzy jeziorami Kraksztyn i Lipińskim, zaś na północ od wsi leży jezioro Druglin Duży. W pobliżu wsi znajduje się kilka innych niewielkich jezior: Kępno, Kępienko i Przykop. Przez Klusy przebiega droga krajowa nr 16 na odcinku Orzysz – Ełk.

Dzieje miejscowości

Według Maxa Toeppena w Klusach już w 1354 roku miał istnieć klasztor zgromadzenia zakonnego Clausula Mariana – stąd też ponoć wywodzi się nazwa miejscowości. Wieś otrzymała przywilej lokacyjny w 1551 roku. Miała objąć 20 łanów, zaś zasadźcą i sołtysem został niejaki Wojtek Mikuś, który zakupił 2 łany sołeckie. Już w 1564 roku spis wsi wykazał dwa łany nadwyżki gruntów w Klusach oraz aż pięć karczem. Znaczenie miejscowości poważnie wzrosło po założeniu tu siedziby parafii ewangelickiej. Wieś ucierpiała podczas epidemii dżumy w latach 1709–1710, ostatnie ofiary zmarły w grudniu 1710 roku. W latach 1851–1905 istniała w Klusach stacja meteorologiczna.

Parafia w Klusach została założona w latach 70. XVI wieku, choć kościół istniał tam wcześniej, zbudowany prawdopodobnie w 1454 roku. Parafia w XVI wieku obejmowała wsie: Klusy, Ogródek, Skomack, Rogale Wielkie, Rogalik, Rożyńsk, Lipińskie, Ruską Wieś, Rostki Skomackie, Koźle, Gorzekały. Parafia w Klusach otrzymała uposażenie dwóch łanów, a więc mniej niż pozostałe w starostwie ryńskim (tyle samo miała jedynie parafia w Okartowie). Wedle legendy obok kościoła znajdował się głaz z odciskiem łapy, którą miał pozostawić diabeł wypędzony z kobiety z Klus przez proboszcza w 1640 roku. Wieść o tym kamieniu miała uchronić wioskę przed napadem tatarskim w 1656 roku. W pierwszej połowie XVIII wieku kościół popadł w ruinę, został odbudowany w 1754 roku. Spłonął w 1858 roku. Nowy – obecny – wzniesiono w 1884 roku. Obecnie jest on siedzibą katolickiej parafii pw. Matki Bożej Wspomożycielki Wiernych. Szkoła przykościelna (potem parafialna) w Klusach istniała od 1530 roku. W połowie XIX wieku uczęszczało do niej 403 dzieci.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1821 r. – 131 osób

• 1857 r. – 221 osób

• 1939 r. – 315 osób

Ludzie związani z miejscowością

• Leopold Kraska, pastor z Klus w latach 1837–1847, wspomagał Gizewiusza materiałami do badań, które ten ostatni zawarł w dziele Die polnische Sprachfrage in Preussen (Polska kwestia językowa w Prusach, 1845). Kraska – obrońca polskości – został za swoją postawę usunięty z probostwa i pozbawiony godności duchownego.
• Z Klus pochodzili bracia Gustaw i Jan Sawiccy, zasłużeni działacze mazurscy pierwszej połowy XX wieku, współzałożyciele ełckiego Związku Mazurów (1923-1933)

Zabytki

• neogotycki kościół z 1884 roku
• dawny cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki
• kilka przykładów budownictwa murowanego z pierwszej ćwierci XX wieku, m.in. plebania przy kościele

Turystyka

Przez Klusy wiedzie szlak pieszy Ełk – Skomack Wielki.

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Kawecki Jan, Roman Bolesław, Ełk. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1970.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Strona Urzędu Gminy Orzysz [30.08.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [10.09.2013]
Strona Gminy Orzysz [10.09.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [10.09.2013]