Lilia złotogłów

Lilia złotogłów
Lilium martagon
L.
Lilia złotogłów (Lilium martagon), źródło: wikimedia.org
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	jednoliścienne
Rząd	liliowce
Rodzina	liliowate
Rodzaj	lilia
Gatunek	Lilia złotogłów
Synonimy

Lilia złotogłów (Lilium martagon L.) – gatunek rośliny należący do rodziny liliowatych (Liliaceae).

Morfologia

Lilia złotogłów wykształca prosty, sztywny pęd, nagi lub owłosiony, w górnej części czasem purpurowo nakrapiany, wyrastający z podziemnej cebuli, osiągający wysokość od 40 do 150 cm. Liście stosunkowo duże długości 8-12 cm, szerokie na 2–5 cm, owalne, siedzące, podłużne, eliptycznie lancetowate, całobrzegie, wyraźnie unerwione. Ustawione na łodydze skrętolegle, tworzą zwykle 2–4 nibyokółki.

Kwiaty pojawiają się od czerwca do lipca na wierzchołku łodygi w postaci luźnego grona. Kwiaty barwy brudnoróżowo-czerwonej, ciemnopurpurowo nakrapiane, w liczbie od trzech do dwunastu, osadzone są na długich, łukowato zwieszających się szypułkach. Okwiat nie zróżnicowany na kielich i koronę, sześciodziałkowy, ze środka wystaje maczugowaty słupek otoczony przez sześć pręcików o dużych purpurowo-czerwonych pylnikach. W miarę dojrzewania mięsiste działki okwiatu odginają się coraz mocniej na zewnątrz, aż zawinięte dotkną nasady kwiatu. Środkiem każdego płatka biegnie rynienka wypełniona nektarem. Owocem jest duża trójkątno- kulista torebka z płaskimi, ciemnożółtymi, szeroko oskrzydlonymi nasionami. Nasiona rozsiewane są przez wiatr.

Rozmieszczenie i ekologia

Występuje w Europie i Azji. Gatunek występujący w przeważającej części Europy (z wyjątkiem Półwyspu Skandynawskiego i Wysp Brytyjskich) aż po Kaukaz. W Azji zasięg występowania ciągnie się przez centralną część kontynentu, przez wschodnią i zachodnią Syberię aż po północną Mongolię i prowincję Sinciang w Chinach. Gatunek introdukowano we wschodnich prowincjach Kanady. W Polsce jest rośliną rzadką, spotykaną w Sudetach i Karpatach, na niżu bardzo rzadka.

Na Warmii i Mazurach notowana w Parku Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej oraz w Brodnickim Parku Krajobrazowym.

Jest to roślina wieloletnia. Rośnie w miejscach półcienistych, na glebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych świeżych, zasobnych w substancje mineralno-próchniczne, o zróżnicowanym składzie granulometrycznym – od piasków luźnych, piasków gliniastych mocnych po glinę ciężką. Spotykana w rzadkich, widnych lasach, zaroślach, zrębach, rzadziej wśród ziołorośli. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia.

Wartość użytkowa

Cebulki zawierają sporą ilość skrobi, dlatego dawniej uchodziły za przysmak w każdej postaci: surowej, gotowanej i pieczonej. W postaci suszonej i mielonej wraz z pałką szerokolistną i korzeniami łącznia baldaszkowatego służyły za swego rodzaju mąkę.

Ciekawostki

Listki okwiatu są gładkie i śliskie, co utrudnia siadanie owadom. Dlatego kwiaty lilii złotogłów zapylane są głównie przez długotrąbkowe motyle z rodziny zawisaków.

Jest to gatunek stanowiący często motyw w sztuce ludowej Podhala (leluja), szczególnie w rzeźbie góralskiej. < Cebulki lilii złotogów (często w odmianach) dostępne są już w dobrych centrach ogrodniczych. Odmianą ozdobną jest kultywar Lilium martagon 'Album. Jest nieco niższy od form dzikich, o woskowobiałych kwiatach, osiąga do 120 cm wysokości.

Bibliografia

Polakowski Benon, Rośliny chronione. Atlas, Warszawa 1995.
pl.wikipedia.org, lilia złotogłów [30.12.2014]
Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej[30.12.2014]
przyroda.mazury.pl[30.12.2014]

[[Kategoria: Powiat