Gółka długoostrogowa

Gółka długoostrogowa
Gymnadenia conopsea
{{{L}}}
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	dwuliścienne
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Rodzaj	gółka
Gatunek	gółka długoostrogowa
Synonimy

Gółka długoostrogowa ( Gymnadenia conopsea . ) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).

Morfologia

Gółka długoostrogowa jest rośliną wieloletnią o pędach wysokości od 20-do 60 (80) cm. Występuje przeważnie pojedynczo. Tworzy prostą, wzniesioną, dość grubą i nagą łodygę. Liście naprzemianlegle, obejmujące pochwiasto łodygę, równowąsko lancetowate, jasnozielone, lśniące, grube i całobrzegie. Dolne liście większe od górnych, pod kwiatostanem przechodzą w przysadki kwiatowe. Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi. Kwiaty grzbieciste, o kolorze od lilioworożowego do fioletowopurpurowego, składające się z 6 niejednakowych działek. Dolna największa, tzw. warżka posiada cienką, długą ostrogę (11-18 mm). Jej środkowa klapa jest tępa i nie dłuższa od bocznych działek. Wewnątrz kwiatu 3 pręciki zrośnięte z szyjką słupka w tzw. prętosłup, tylko jeden z nich jest płodny, 3 pozostałe pręciki są zmarniałe. Zawartość pylnika przekształcona jest w dwie pyłkowiny, mające postać maczużek (pollinia). Trzoneczki tych maczużek opatrzone są u podstawy uczepkami. Owad, wchodząc do wnętrza kwiatu, naciska na kieszenie z pyłkowinami, wskutek czego nastepuje ich otwarcie, a pyłkowiny za pomocą lepkich przyczepek przyklejają się do ciala (glowy) owada. Pyłkowiny nie mogą same wydostać się z kieszeni. Owocem jest torebka długości do 7 mm z bardzo drobnymi nasionami (0,008 mg). Pod ziemią, dość głęboko występują dwie palczasto rozcięte bulwy. Jedna z nich ciemniejsza jest starsza, druga, jasnożółta jest młodsza. Ze starszej bulwy wyrasta pęd nadziemny, w młodszej gromadzą się substancje zapasowe na wytworzenie pędu w przyszłym roku. Tuż ponad bulwami wyrastają mięsiste korzenie.
Kwiaty zapylane są przez motyle, głownie przez ćmy(Lepidoptera). Najczęściej zapylaczy Deilephila porcellus, Macroglossum stellatarum, Autographa gamma, Diachrysia chrysitis Noctua pronuba. Kiełkowania nasion jest uwarunkowana obecnością specyficznych grzybów, z którym tworzą symbiozę. Dopiero po kilku latach następuje ich kiełkowanie. Owoce wytwarzają się średnio w 73%.

Rozmieszczenie i ekologia

Występuje w Europie i w Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym. W Polsce występuje na całym terenie. Jest pospolity w Karpatach i Sudetach, natomiast jest rzadki na niżu. Preferuje siedliska słoneczne ale znoszący okresowe zacienienie. Występuje na lakach, halach górskich, zaroślach, przydrożach, widnych lasach, wśród skał, w kosodrzewinie czy na trawiastych zboczach. Rośnie na podłożu wapiennym, jak i granitowym. W Sudetach występuje po 1425 m n.p.m., w Karpatach po 1710 m (najwyżej położone jej stanowisko znajduje się na Cubrynie w Tatrach).
Na Warmii i Mazurach gółkę długoostrogową odnotowano w obszarze Natura 2000 Ostoja Welska.

Wartość użytkowa

W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożony jest głównie na niżu i w niższych położeniach górskich z powodu intensyfikacji gospodarki łąkowej.

Ciekawostki

Nazwa rodzaju Gymnadenia pochodzi od greckich słów (gymnos - nagi , aden-gruczoł) i odnosi się do budowy nektarników. Łacińska nazwa "conopsea" pochodzi od greckiego (kónops), co oznacza "jak komar ", prawdopodobnie ze względu na podobieństwo części kwiatu (długiej ostrogi) do aparatu gębowego komara.
Występuje w Polsce w dwóch podgatunkach:
1.Gymnadenia conopseassp. conopsea. Roślina o wysokości 20-30 cm, liściach ze stępionym wierzchołkiem i szerokości 5-8 mm. Kwiatostan luźny i krótki, ostroga dwukrotnie dłuższa od zalążni.
2. Gymnadenia conopsea ssp. densiflora. Roślina o wysokości 30-65 cm, o liściach zaostrzonych, o szerokości 10-20 mm. Kwiatostan gęsty, o długości do 20 cm, ostroga ok. 1,5 raza dłuższa od zalążni. Ten podgatunek spotykany jest na torfowiskach węglanowych.
Tworzy mieszańce z gółką wonną, koślaczkiem stożkowatym, kukułką bałtycka, kukułką Fuchsa, kukułką krwistą, kukułką plamistą, kukułką Traunsteinera, ozorką zieloną i podkolanem białym.

Bibliografia

Rutkowski L.: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006.Podbielkowski Z. Rośliny użytkowe. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1992
Podbielkowski Z., Podbielkowska M. Przystosowania roślin do środowiska ,WS i P, Warszawa 1992.

Linki zewnętrzne

http://en.wikipedia.org/wiki/Gymnadenia_conopsea
http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3%C5%82ka_d%C5%82ugoostrogowa