Kanał Elbląski

Kanał Elbląski do 1945 r. zwany Oberlandzkim, dziś to bodajże najbardziej znany obiekt hydrotechniczny województwa warmińsko-mazurskiego, a poprzez zastosowane oryginalne rozwiązania techniczne unikalny na skalę światową.

Kanał Elbląski
Kanał Elbląski, pochylnia w Kątach
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Elbląg
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kanał Elbląski
Położenie na mapie Polski Kanał Elbląski
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Historia

Kanał łączy jeziora, w tym Drużno, Szeląg i Jeziorak oraz żeglowne odcinki rzek (m.in. Elbląg, Nogat, Wisłę) z Zalewem Wiślanym i Morzem Bałtyckim. Obecnie jest to najdłuższy, żeglowny kanał w Polsce, o długości ok. 150 km (z odgałęzieniami i jeziorami, właściwy kanał ma ok. 80 km długości) i różnicy poziomów wody dochodzącej do ponad 100 m. Kanał zaprojektowany został przez inżyniera Georga Jakoba Steenke (późniejszego kierownik budowy i administratora drogi wodnej), budowany był w latach 1844 – 1872 (uroczyste otwarcie w 1860 r.), kilkakrotnie także modernizowany.

Kanał budowano z myślą o wykorzystaniu gospodarczym, co też miało miejsce (przewożono głównie drewno, płody rolne, węgiel, materiały budowlane), jednak już przed pierwszą wojną światową kanał użytkowy był turystycznie, także dzięki posiadanym walorom krajobrazowym.

Urządzenia hydrotechniczne

Wykorzystywane do dziś urządzenia kanału poruszane są siłą wody za pomocą kół wodnych lub turbin Francisa. Różnice poziomów wody pokonywane są przy pomocy pięciu dwukierunkowych pochylni zaprojektowanych, jako napędzane wyłącznie siłą wody (Buczyniec pochylnia w Buczyńcu, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny), z wykorzystaniem specjalnych platform z torowiskami, po których za pomocą wyciągu linowego wciągane są statki jednocześnie w dwóch, przeciwnych kierunkach. Do zastosowania tego typu rozwiązań zainspirowała projektanta kanału wycieczka, podczas której wizytował Kanał Morrisa i Kanał Pensylwania w USA. Nie jest to jedyne spektakularne rozwiązanie hydrotechniczne w obrębie kanału. Różnice poziomów wody pomiędzy jez. Karnickim a kanałem zniwelowano łącząc je przekopem poprzez usypanie w poprzek jeziora grobli w formie wału z kanałem, którego lustro wody leży ponad poziomem jeziora, a żegluga odbywa się jego środkiem. Wody przedzielonego jeziora przepływają rurami umieszczonymi w poprzek wału. Kanał obfituje w szereg rozwiązań hydrotechnicznych, które służą jego utrzymaniu i żegludze.

Kanał, z jedynym na świecie działającym systemem tego typu pochylni, pod koniec lat 70-tych XX w. wpisany został do rejestru zabytków, a w 2011 r. uznany rozporządzeniem Prezydenta RP za Pomnik Historii. Od 2013 r. prowadzone są w obrębie kanału zakrojone na szeroką skale prace rewitalizacyjne.

Ciekawostki

• W pobliżu kanału spotkać można głazy narzutowe np. w leśnictwie Buczyniec.

Bibliografia

1. S. Januszewski (red.), Kanał Ostródzko-Elbląski, Wrocław 2001
2. C. Wawrzyński, Osiem wieków wschodniopruskiej żeglugi, kanałów i dróg wodnych, Olsztyn 2014