Wonna
| Wonna | |
| | |
| [[Plik:|240px|Fragment kuźni]] Fragment kuźni
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko - mazurskie |
| Powiat | nowomiejski |
| Gmina | Biskupiec (Biskupiec Pomorski) |
| Sołectwo | Wonna |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 56 |
| Tablice rejestracyjne | NNI |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Wonna | |
| Położenie na mapie Polski  Wonna | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Wonna (niem. Wonnenburg, Wonno )– wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko – mazurskim w powiecie nowomiejskim w gminie Biskupiec (Biskupiec Pomorski). W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie przynależała do województwa toruńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Wieś znajduje się nieopodal Jeziora Karaś. Miejscowość położona jest na terenie gminy Biskupiec, której powierzchnię zajmują przede wszystkim lasy i jeziora.W całości lasy stanowią 26 % powierzchni gminy a jeziora 3,28%. Zasadniczymi elementami morfologicznymi tego obszaru są:wysoczyzna morenowa (średnia wysokość 90-110 m n.p.m.),wzgórza i pagórki morenowe,sandry, rynny jeziorne i doliny rzeczne.Powierzchnia wysoczyzny charakteryzuje się występowaniem licznych drobnych zagłębień wytopiskowych. Znajdziemy tutaj tzw. oczka polodowcowe, mokradła i torfowiska a w okolicach miejscowości Łąkorz wyspy otoczone sandrem. Na terenie gminy występują również tzw. ozy (w okolicach Mierzyna, na zachód od Sumina oraz na północ od Tymawy Wielkiej) i kemy (w rejonie Sumina, Łąkorka, Wonny i Szwarcenowa). Na terenie gminy napotkamy także na zastoiska.Największe z nich to zastoisko biskupieckie – o płaskim, rozległym i podmokłym dnie. Natomiast najwyższym punktem położonym na terenie gminy jest Góra Szwedzka – o wysokości 121,3 m n.p.m. Najniżej położony punkt zaś o wysokości ok. 62 m n.p.m. znajduje się w dolinie Osy u ujścia jej do Jeziora Płowęż. W obrębie gminy znajdują się także rezerwaty przyrody: ornitofaunistyczny „Jezioro Karaś”, torfowiskowy „Kociołek”, „Łabędź”, „Uroczysko Piotrowice” oraz częściowo Brodnicki Park Krajobrazowy. Na obszarze gminy występują zasadniczo trzy typy gleb. Są to:gleby brunatne, gleby bielicowe, gleby mułowo-torfowo-murszaste. Ponadto odnajdziemy tutaj czarne ziemie i gleby szare oraz mady glejowe i wody powierzchniowe.
Dzieje miejscowości
Pierwsze osadnictwo na tym terenie występowało już w epoce halsztackiej. Odkryto bowiem nad jeziorem Karaś kurhan ze skrzynią grobową zawierającą 4 urny wraz z wyposażeniem. Podaje się również, że za czasów krzyżackich mógł istnieć tu zamek obronny z komturem. Źródła wspominają w 1272 r. komtura Ottona z Wonny (Wonnenburg). Nie znana jest dokładna data lokacji wsi. Nie zachowała się także informacja odnosząca się do etymologi nazwy miejscowości oraz do formy ukształtowania zabudowań wiejskich. We wsi w połowie XVII w. wzniesiono kościół. W 1885 r. były tutaj 44 domy i 95 dymów. Wieś zamieszkiwało w tym okresie 413 osób w tym 354 katolików i 58 ewangelików.
Kultura
Działa tutaj Ochotnicza Straż Pożarna.
Zabytki:
Na terenie wsi występują następujące zabytki: neogotycka kaplica i kuźnia oraz pomnik przyrody – klon jawor z 1993 r.
Bibliografia:
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. XIII, Warszawa 1893, 960 ss.
