Parafia pw. św. Jakuba Apostoła w Białutach
| Parafia pw. św. Jakuba Apostoła | |
| | |
 Kościół parafialny, źródło: http://www.parafiabialuty.pl, 12.12.2013.
| |
| Siedziba | Białuty |
| Adres | Białuty 21, 13-240 Iłowo-Osada |
| Data powołania | 1371 |
| Wyznanie | katolickie |
| Kościół | rzymskokatolicki |
| Diecezja | toruńska |
| Dekanat | Działdowo |
| Kościół | Kościół pw. św. Jakuba Apostoła |
| Wspomnienie liturgiczne | Świętego Jakuba Apostoła (ostatnia niedziela lipca) |
| http://www.parafiabialuty.pl | |
Parafia pw. św. Jakuba Apostoła w Białutach – rzymskokatolicka parafia leżąca w dekanacie Działdowo należącym do diecezji toruńskiej. Erygowana . Mieści się w Białutach.
Historia parafii
Parafia została ufundowana przez Krzyżaków w 1371 r. Parafia znalazła się w diecezji pomezańskiej i podporządkowano jej następujące miejscowości: Białuty, Wola Białucka, Dźwieżnia, Sochy i Purgałki. W XVI w. parafia borykała się z trudnościami. W wyniku sekularyzacji Prus na jej terenie pojawili się protestanci. W czasie walki o świątynię zabito proboszcza ewangelickiego. W 1577 r. parafię podporządkowano diecezji płockiej. W 1578 r. świątynia katolicka została przejęta przez nowo powstałą parafię ewangelicką. O odzyskanie kościoła i przywrócenie parafii katolickiej w Białutach starał się Stanisław Narzymski. Ostatecznie w 1593 r. przywrócono parafię katolicką, która należała do dekanatu janowskiego diecezji płockiej.
W 1781 r. w parafii odbyła się wizytacja archidiakona pułtuskiego diecezji płockiej, ks. Jakuba Jasieńskiego. Wówczas do parafii należały Białuty i Dźwierznia. Parafia uposażona była w trzy pola siewne w Napierkach, Woli Białuckiej i Uniszkach.
W 1907 r. w parafii było 870 wiernych (wyłącznie Polaków), w 1910 r. – 900 (w tym 600 Polaków), a w 1912 r. z 908 (w tym 500 Mazurów).
O księżach katolickich źródła podają niewiele informacji.
Niewiele wiemy o budynku kościelnym. Podczas zamieszania związanego z wprowadzaniem reformacji Narzymscy zabrali dzwon, ornat i inne przedmioty, co do których rościli sobie prawa własnościowe przynależne patronom kościoła. Kościół zatem był chyba dosyć ubogi. W 1700 roku wzniesiono nową świątynię, którą w 1731 roku poświęcił biskup płocki. Jednak około 1860 roku przedstawiała już tak zły stan, że przy wietrznej pogodzie nie dało się w niej odprawiać nabożeństw i w 1863 roku w ogóle ją zamknięto; potem jednak jeszcze raz przeprowadzono remont budynku. Pomimo to wkrótce potrzebny był nowy kościół, który wzniesiono w 1884, a w 1887 roku poświęcono. Pobudowano go z cegły, wyposażając w trzy ołtarze i umieszczając sygnaturkę na pokrytym miedzią dachu hełmowym w stylu włoskim. Obok stała drewniana dzwonnica.
Patronat nad kościołem, odkąd Narzymscy przeforsowali to siłą, sprawował właściciel Białut. Gdy w 1784 roku hrabia Kasimir Krasno von Krasinski przy sprzedaży Białut usiłował wydzielić dla kościoła 7 włók w Sochach i przenieść patronat na biskupa płockiego, nie zgodzono się na takie postanowienia w umowie kupna. Dopiero w 1869 roku władza patronacka przeszła z właściciela dóbr rycerskich Oelricha na biskupa chełmińskiego.
Do wybuchu wojny światowej struktura kościelna nie uległa większej zmianie. Odparto próby polskiego katolickiego proboszcza Marchlewskiego w Białutach, aby w Iłowie i Kraszewie zainstalować kapelanów katolickich, gdyż, słusznie, obawiano się, że staliby się oni punktem wsparcia dla polskiej agitacji. Przeciwnie, okazało się konieczne wkroczenie na pole działania Marchlewskiego i założenie w Białutach kościoła ewangelickiego w celu opieki nad coraz liczniejszymi ewangelikami i umocnienia tam niemczyzny.
Gdy w 1901 roku na pamiątkę koronacji sprzed 200 lat króla pruskiego utworzono fundusz na rzecz budowy kościołów na obszarach zagrożonych, 12 tysięcy marek z tego zasobu wyasygnowano właśnie na kościół w Białutach. Właściciel dóbr rycerskich Alfred Oehlrich podarował grunt pod budowę świątyni, plebanii i cmentarza, dobrowolnie wziął na siebie także wszystkie służby ręczne i sprzężajne oraz przekazał dodatkowo 6 tysięcy marek w gotówce. Związek Gustawa Adolfa udzielił dalszego wsparcia w kwocie 4 tysięcy marek. I tak 10 maja 1904 roku położono kamień węgielny, a budowa prowadzona przez mistrza murarskiego Schulza z Nidzicy postępowała tak szybko, że nowy kościół jubileuszowy udało się poświęcić 20 grudnia 1904 roku. Już w 1902 roku utworzono okręg duszpasterski, obejmujący Białuty, Pruski, Dźwierznię, Krokowo, Wolę, Grabowo i Napierki; zatrudniono także jako kaznodzieję pomocniczego Roberta Assmanna, urodzonego 25 maja 1873 roku. 1 października 1905 roku okręg duszpasterski przekształcono w gminę kościelną, która najpierw urzędem proboszczowskim połączona była z Zaborowem, ale w 1907 roku została usamodzielniona.
W 1904 roku Assmann objął stanowisko proboszcza w Szymonce, a do Białut przybył Bernhard Czekay, W 1912 roku zarządcą parafii został Heinrich Heldt. Gdy w 1916 roku przejął on probostwo w Narzymiu, gmina w Białutach pozostała pod jego pieczą i odtąd duszpasterstwo nad gminą sprawowali duchowni z Narzymia.
Kler parafialny
Księża katolicy wymienieni w dokumentach parafialnych: (1677–1687) - Dutkowsky lub Putkowsky (1718–1725) - Jakob Szielkowski (1765–1770) - Kasimir Baranowski (1811–1831) - Anton Grodcziki (1831–1835) - Adalbert Czackert (1835–1845) - Schulzen (1848–1857) - Pawlowski (1858–1860) - Eduard Klawitter (1863–1872) - Karl Gustav Holtzer (1886) - Podlaszewski (1891) - Binerowski (przed 1914) - Casina Leonardus Marchlewski
Proboszcz (obecnie)
ks. Grzegorz Malinowski
Filie parafii
Kaplica w przedszkolu w Pruskach
Kaplica w lesie białuckim. Nieopodal kaplicy znajdują się zbiorowe mogiły pomordowanych w działdowskim obozie. W ostatnią niedzielę września odprawia się tu uroczystą Mszę św.
Zobacz też
Bibliografia
http://www.parafiabialuty.pl, 12.12.2013.
