Warkały (gmina Jonkowo)

Warkały
Warkały. Kapliczka przydrożna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Jonkowo
Liczba ludności (2010)	405
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Warkały
Położenie na mapie Polski Warkały
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Warkały (niem. Warkallen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 405 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Beata Jabłońska.

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Olszyńskim, 4 km na południe od Jonkowa i 4 km na zachód od Olsztyna; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 527.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w 1345 roku, gdy kapituła warmińska powierzyła Prusowi o imieniu Succule zadanie zasiedlenia 30 łanów ziemi. W wyniku zniszczeń wywołanych najazdem litewskim w 1380 roku sołtys wsi prosił kapitułę o odnowienie przywileju lokacyjnego; sytuacja powtórzyła się po wojnie trzynastoletniej (kapituła wydała nowy przywilej w 1517 roku). Po ostatniej wojnie polsko-krzyżackiej aż 21 łanów leżało tu odłogiem; zagospodarowywanie wsi trwało do połowy stulecia, osadnikom tymczasowo zmniejszono czynsz, a już w 1541 roku wydano pozwolenie na budowę karczmy (w 1591 roku karczmarz posiadał aż 4,5 łanu ziemi). Do 1772 roku Warkały obejmowały obszar 30 łanów; w tym czasie (1770) trzy łany były własnością sołtysa, 4,5 łanu należało do wolnych chłopów, a resztę uprawiali czynszownicy; we wsi było dwóch pszczelarzy.

Na początku XIX wieku w ramach reform uwłaszczeniowych tutejsi chłopi za odszkodowaniem otrzymali uprawianą przez nich ziemię; w 1820 roku wieś posiadała 23 budynki mieszkalne. W 1861 roku Warkały zaliczały się do większych wsi na terenie obecnej gminy, obejmowały powierzchnię 684 ha.

Obecnie we wsi działa sklep spożywczo-przemysłowy, zaś w budynku dawnej szkoły uruchomiono świetlicę i (w 2012 roku) żłobek.

Liczba mieszkańców

1820 - 132 osoby

1857 - 223 osoby

1861 - 276 osób

1933 - 363 osoby

1939 - 316 osób

Zabytki

• Kapliczka przydrożna, przy nr 3
• Kapliczka przydrożna, przy nr 35
• Kapliczka przydrożna, przy nr 41
• Kapliczka z dzwonniczką
• Siedem innych kapliczek z okresu połowa XIX - początek XX wieku
• Budynek dawnej szkoły z początku XX wieku; stodoła przy szkole z początku XIX wieku
• Liczne przykłady budownictwa mieszkalnego i gospodarczego z końca XIX i początku XX wieku

Bibliografia

1. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
2. Syrwid Robert, Warmińska gmina Jonkowo: historia i współczesność, Jonkowo 2010.
3. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
4. Historia wsi na stronie gminy Jonkowo [data dostępu: 5.03.2014]
5. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jonkowo [data dostępu: 5.03.2014]
6. Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 5.03.2014]
7. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 5.03.2014]
8. Deutsche Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 5.03.2014]

Zobacz też

• Warkały w gminie Miłakowo
• Sołectwo Warkały