Warkały (gmina Jonkowo)

Warkały
Warkały. Kapliczka przydrożna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Jonkowo
Liczba ludności (2010)	405
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Warkały
Położenie na mapie Polski Warkały
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Warkały (niem. Warkallen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 405 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Beata Jabłońska.

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Olszyńskim, 4 km na południe od Jonkowa i 4 km na zachód od Olsztyna; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 527.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w 1345 roku, gdy kapituła warmińska powierzyła Prusowi o imieniu Succule zadanie zasiedlenia 30 łanów ziemi. W wyniku zniszczeń wywołanych najazdem litewskim w 1380 roku sołtys wsi prosił kapitułę o odnowienie przywileju lokacyjnego. Sytuacja powtórzyła się po wojnie trzynastoletniej, kiedy to kapituła wydała nowy przywilej w 1517 roku. Po ostatniej wojnie polsko-krzyżackiej aż 21 łanów leżało tu odłogiem. Zagospodarowywanie wsi trwało do połowy stulecia, osadnikom tymczasowo zmniejszono czynsz, a już w 1541 roku wydano pozwolenie na budowę karczmy (w 1591 roku karczmarz posiadał aż 4,5 łanu ziemi).

Do 1772 roku Warkały obejmowały obszar 30 łanów; w roku 1770 trzy łany były własnością sołtysa, 4,5 łana należało do wolnych chłopów, a resztę uprawiali czynszownicy; we wsi było dwóch pszczelarzy.

Na początku XIX wieku w ramach reform uwłaszczeniowych tutejsi chłopi za odszkodowaniem otrzymali uprawianą przez nich ziemię; w 1820 roku wieś posiadała 23 budynki mieszkalne. W 1861 roku Warkały zaliczały się do większych wsi na terenie obecnej gminy, obejmowały powierzchnię 684 ha.

Obecnie we wsi działa sklep spożywczo-przemysłowy, zaś w budynku dawnej szkoły uruchomiono świetlicę i (w 2012 roku) żłobek.

Liczba mieszkańców na przestrzeni lat:

• 1820 – 132 osoby
• 1857 – 223 osoby
• 1861 – 276 osób
• 1933 – 363 osoby
• 1939 – 316 osób

Zabytki

• kapliczka przydrożna, przy domu nr 3
• kapliczka przydrożna, przy domu nr 35
• kapliczka przydrożna, przy domu nr 41
• kapliczka z dzwonniczką
• siedem innych kapliczek z okresu od połowy XIX do początku XX wieku
• budynek dawnej szkoły z początku XX wieku; stodoła przy szkole z początku XIX wieku
• liczne przykłady budownictwa mieszkalnego i gospodarczego z końca XIX i początku XX wieku

Zobacz też

Warkały w gminie Miłakowo
Sołectwo Warkały

Bibliografia

Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Syrwid Robert, Warmińska gmina Jonkowo: historia i współczesność, Jonkowo 2010.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Historia wsi na stronie gminy Jonkowo [05.03.2014]
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jonkowo [05.03.2014]
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [05.03.2014]
Ciekawe Mazury.pl [05.03.2014]
Polska Niezwykła [05.03.2014]
Dom Warmiński [05.03.2014]