Lilia złotogłów
| Lilia złotogłów | |
| | |
| Lilium martagon | |
| L. | |
 Lilia złotogłów (Lilium martagon)
| |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | jednoliścienne |
| Rząd | liliowce |
| Rodzina | liliowate |
| Rodzaj | lilia |
| Gatunek | Lilia złotogłów |
| Synonimy | |
Lilia złotogłów (Lilium martagon L.) – gatunek rośliny należący do rodziny liliowatych (Liliaceae).
Spis treści
Morfologia
Lilia złotogłów wykształca prosty, sztywny pęd nagi lub owłosiony, w górnej części czasem purpurowo nakrapiany, wyrastający z podziemnej cebuli, osiągający wysokość od 40 do 150 cm. Liście stosunkowo duże długości 8-12 cm, szerokie na 2–5 cm, owalne, siedzące, podłużne, eliptycznie lancetowate, całobrzegie, są wyraźnie unerwione. Ustawione na łodydze skrętolegle, tworzą zwykle 2–4 nibyokółki. Kwiaty pojawiają się od czerwca do lipca, na wierzchołku łodygi w postaci luźnego grona. Kwiaty barwy brudnoróżowo-czerwonej, ciemnopurpurowo nakrapiane, w liczbie od trzech do dwunastu, osadzone są na długich, łukowato zwieszających się szypułkach. Okwiat nie zróżnicowany na kielich i koronę, sześciodziałkowy, ze środka wystaje maczugowaty słupek otoczony przez sześć pręcików o dużych purpurowo-czerwonych pylnikach. W miarę dojrzewania mięsiste działki okwiatu odginają się coraz mocniej na zewnątrz, aż zawinięte dotkną nasady kwiatu. Środkiem każdego płatka biegnie rynienka, wypełniona nektarem. Owocem jest duża trójkątno- kulista torebka z płaskimi, ciemnożółtymi, szeroko oskrzydlonymi nasionami. Nasiona rozsiewane są przez wiatr.
Rozmieszczenie i ekologia
Występuje w Europie i Azji. Gatunek występujący na przeważającej części Europy (z wyjątkiem Półwyspu Skandynawskiego i Wysp Brytyjskich) aż po Kaukaz. W Azji zasięg występowania ciągnie się przez centralną część kontynentu, przez wschodnią i zachodnią Syberię aż po północną Mongolię i prowincję Sinciang w Chinach. Gatunek introdukowano we wschodnich prowincjach Kanady. W Polsce jest rośliną rzadką, spotykaną w Sudetach i Karpatach, na niżu bardzo rzadka.
Na Warmii i Mazurach notowana w Parku Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej oraz w Brodnickim Parku Krajobrazowym.
Jest to roślina wieloletnia. Rośnie w miejscach półcienistych, na glebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych świeżych, zasobnych w substancje mineralno-próchniczne, o zróżnicowanym składzie granulometrycznym – od piasków luźnych, piasków gliniastych mocnych po glinę ciężką. Spotykana w rzadkich, widnych lasach, zaroślach, zrębach, rzadziej wśród ziołorośli. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Fagetalia.
Wartość użytkowa
Cebulki zawierają sporą ilość skrobi, dlatego dawniej uchodziły za przysmak w każdej postaci: surowej, gotowanej i pieczonej. W postaci suszonej i mielonej wraz z pałką szerokolistną i korzeniami łącznia baldaszkowatego uchodziły za swego rodzaju mąkę.
Ciekawostki
Listki okwiatu są gładkie i śliskie, co utrudnia siadanie owadom. Dlatego kwiaty lilii złotogłów zapylane są głównie przez długotrąbkowe motyle z rodziny zawisaków.
Jest to gatunek stanowiący często motyw w sztuce ludowej Podhala (leluja), szczególnie w rzeźbie góralskiej.
Cebulki lilii złotogów (często w odmianach) dostępne są już w dobrych centrach ogrodniczych. Odmianą ozdobną jest kultywar Lilium martagon 'Album' – nieco niższy od form dzikich, o woskowobiałych kwiatach, osiąga do 120 cm wysokości.
Bibliografia
Polakowski B.: Rośliny chronione. Atlas. PWN, Warszawa 1995.
Linki zewnętrzne
http://pl.wikipedia.org/wiki/Lilia_złotogłów
http://www.pkwe.pl/?p=p_53&
http://www.przyroda.mazury.pl/index.php?page=nature&id=325
