Sasanka otwarta

Sasanka otwarta (Pulsatilla patens (L.) Mill.) – gatunek rośliny z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae).

Budowa

Bylina o silnie, srebrzystobiało owłosionych organach nadziemnych. Pędy kwiatowe wyprostowane, wysokości 7-20 cm (w czasie owocowania – do 40 cm), opatrzone są okółkiem siedzących, zrośniętych liści podzielonych na długie i wąskie łatki. Liście odziomkowe, w liczbie od 5 do 12, tworzą przyziemną rozetę. Blaszki liściowe o zmiennym kształcie, w zarysie okrągławe, dłoniasto-trójsieczne, z odcinkami 2-3-dzielnymi i łatkami równowąsko-lancetowatymi. Ogonki liściowe od 8 do 12 cm długości.

Kwiaty sasanki są stosunkowo duże (3-6 cm średnicy), niebieskie lub fioletowe (sporadycznie białawe), początkowo dzwonkowate i podwinięte, później szeroko otwarte i wzniesione (stąd nazwa gatunkowa rośliny). Okwiat złożony jest z 6 działek. Wewnątrz kwiatu występują liczne słupki i pręciki.

Sasanka otwarta jest jednym z najwcześniej zakwitających gatunków flory Polski. Zakwita już w marcu i wytwarza od jednego do kilkudziesięciu kwiatów. Kwiaty są owadopylne (zapylane głównie przez pszczołowate). Owocem jest jednonasienna niełupka z długą pierzastą ością, która pełni rolę aparatu lotnego. W czasie dojrzewania liczne niełupki tworzą charakterystyczny owocostan – puszystą kulkę.

Rozmieszczenie i ekologia

Sasanka otwarta jest gatunkiem o rozmieszczeniu wokółbiegunowym (cyrkumborealnym). Na terenie Europy należy do elementu środkowoeuropejskiego (wschodniego) flory. W Polsce znana jest z przeważającej części Niżu. Brak jej zasadniczo na obszarach górskich. Liczba jej stanowisk maleje w kierunku zachodnim, a w sąsiedztwie zachodniej granicy kraju, na terytorium Niemiec, gatunek ten osiągnął zachodnią granicę europejskiego zasięgu. Współcześnie na terenie Polski 80% jej stanowisk występuje w północno-wschodniej części kraju.

Sasanka otwarta rośnie w zbiorowiskach leśnych na glebach ubogich, kwaśnych do obojętnych, suchych i piaszczystych. Jest gatunkiem charakterystycznym dla borów sosnowych. Jest rośliną światłolubną, stąd też najczęściej jest spotykana wzdłuż dróg leśnych, linii oddziałowych, pasów przeciwpożarowych, itp.

Wartość użytkowa

Sasanka otwarta objęta w Polsce ścisłą ochrona gatunkową. Jest to gatunek wymierający na obszarze kraju w warunkach naturalnych (Kategoria EN na Czerwonej Liście). Sasanka otwarta jest gatunkiem o znaczeniu wspólnotowym, wymaga wyznaczenia obszaru NATURA 2000. Roślina ta jest uprawiana w niektórych krajach jako ozdobna w ogródkach przydomowych, zwłaszcza w ogrodach skalnych. Wszystkie części rośliny zawierają trującą protoanemoninę. Po wysuszeniu roślina traci własności trujące.

Ciekawostki

Na Warmii i Mazurach sasanka otwarta jest rośliną bardzo rzadką, jej stanowiska znane są obecnie jedynie z południowej części regionu (głównie południowe obrzeża Puszczy Piskiej). Nieco liczniejsze populacje występują w graniczącej z regionem Puszczy Kurpiowskiej (Nadleśnictwa Myszyniec i Ostrołęka).

Bibliografia

M. Szczecińska: Sasanka otwarta Pulsatilla patens L. (Mill.) W: Cz. Hołdyński (red.), Siedliska i gatunki NATURA 2000. Olsztyn: Wyd. Mantis, 2010: 184-188.

A. Zając, M. Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych chronionych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1997.

Sasanka otwarta Pulsatilla patens L. (Mill.). Przewodnik metodyczny. Biblioteka Monitoringu Środowiska: 224-242 [1]