Skalnica torfowiskowa
Skalnica torfowiskowa (Saxifraga hirculus (L.) Scop.) – gatunek rośliny z rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae).
Spis treści
Morfologia
Bylina, wytwarzająca krótkie, cienkie, korzeniące się rozłogi wyrastające z kątów liści odziomkowych. Łodyga prosto wzniesiona, pojedyncza, brunatkozielona, górą rdzawo orzęsiona, wysokości 10-40 cm. Wszystkie liście całobrzegie, brunatnozielone. Liście odziomkowe osadzone na ogonkach, jajowato-lancetowate, tępo zakończone, u nasady orzęsione, długości kilku centymetrów. Liście łodygowe siedzące, jajowato bądź równowąskolanceowate, u nasady zazwyczaj owłosione, długości 1-3 cm, szerokości 2-4 mm. Kwiaty obupłciowe, wyrastające na owłosionych szypułkach, zebrane w 1-5 kwiatowe kwiatostany wierzchotkowate. Kwiaty 5-krotne, działki kielicha jajowate bądź podługowate, rdzawo orzęsione, po przekwitnięciu odgięte, płatki korony żółte, pomarańczowo nakrapiane, rdzawo orzęsione, podługowate, długości 8-13 mm, 2 do 4 razy dłuższe od działek. Pręcików dziesięć, słupek dwukrotny, z dwoma znamionami. Kwitnie od lipca, niekiedy od czerwca do września. Owocem jest torebka, długości ok. 1 cm, jajowato-podługowata, z krótkimi, rozchylonymi szyjkami.
Rozmieszczenie i ekologia
Roślina o cyrkumborealnym zasięgu występowania, na północy Europy, Ameryki Północnej i Azji. W Polsce gatunek rodzimy, bardzo rzadki, osiąga południową granicę zwartego zasięgu (relikt glacjalny). Występuje głównie w północnej części kraju. Znanych było tutaj około 150 jego stanowisk, ale na większości z nich gatunek ten już wyginął. Ponadto podawano jego występowanie na pojedynczych stanowiskach w Wielkopolsce na Górnym Śląsku, Podlasiu, Lubelszczyźnie i w Tatrach. Niemal wszystkie te stanowiska są już historyczne.
Rośnie na silnie uwodnionych glebach torfowych „żywych” torfowisk, wytworzonych zwykle z torfów turzycowo-mszystych. Nie rośnie w miejscach z wodą stagnującą na powierzchni. Związany jest z torfowiskami niskimi, soligenicznymi (przepływowymi oraz źródliskowymi), zasilanymi wodami zasobnymi w wapń, magnez i żelazo. Typowym siedliskiem skalnicy torfowiskowej są mechowiska i mszyste turzycowiska zbudowane przez średniej wysokości gatunki turzyc, rzadko - specyficzne mszary z torfowcem obłym Sphagnum teres.
Wartość użytkowa
Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, umieszczona jest także w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, więc obszary na których występuję wymagają wyznaczenia Specjalnych Obszarów Ochrony. Kategorie zagrożenia gatunku według Czerwonej Listy: E (wymierający).
Ciekawostki
Na Warmii i Mazurach gatunek ten występuje m.in. w Welskim i Górzniańsko-Lidzbarskim Parkach Krajobrazowych oraz w rezerwacie „Sołtysek” koło Szczytna.
Bibliografia
K. Zarzycki, Z. Szeląg: Red list of the vascular plants in Poland. W: Z. Mirek, . Zarzycki, W. Wojewoda Z. Szelag (red.), Red lists of plants and fungi in Poland. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2006, 11-20.
P. Pawlikowski: Skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus L. W: Przewodnik metodyczny. Biblioteka Monitoringu Środowiska, GDOŚ:48-59. [1]
Warmia i Mazury. Cud, tylko się rozejrzeć. Warmińsko-Mazurska Regionalna Organizacja Turystyczna. Olsztyn: Wyd. Agencja WIT Witold Mierzejewski, 2012.
