Świętajno (powiat olecki)

Świętajno
Świętajno. Fot. J. Kunicki. Źródło: Commons Wikimedia [12.11.2013]
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olecki
Gmina	Świętajno
Liczba ludności (2010)	1013
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Świętajno
Położenie na mapie Polski Świętajno
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Świętajno (niem. Schwentainen) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie oleckim, w gminie Świętajno; siedziba władz gminy. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. W latach 1999-2001 wieś wchodziła w skład powiatu olecko-gołdapskiego. W 2010 roku liczyła 1013 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Stanisław Żukowski.

Położenie

Wieś położona jest w północno–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Pojezierzu Ełckim, między jeziorem Świętajno a Dworackim, 14 km na południowy zachód od Olecka i 23 km na północ od Ełku, na południe od drogi wojewódzkiej nr 655.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji północno–wschodnich terenów Prus Książęcych. W 1554 roku starosta Krzysztof Glaubitz sprzedał Szczepanowi Kowalowi cztery łany sołeckie po 45 grzywien za każdy łan. W zamian sołtys zobowiązał się do założenia wsi czynszowej nad jeziorem Świętajno na 40 łanach na prawie chełmińskim; osadnicy otrzymali dziesięcioletnią wolniznę. Wkrótce potem Szczepan zakupił dla siebie dodatkowy łan, a wieś powiększyła się do 50 łanów.

W 1557 roku założono w Świętajnie parafię ewangelicką oraz wybudowano kościół.

Szkoła we wsi powstała równocześnie z kościołem. W 1935 roku zatrudnionych w niej było dwóch nauczycieli i jedna nauczycielka, a w ośmiu klasach uczęszczało do niej ogółem 175 uczniów. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ponownie w sierpniu 1945 roku jako jedną z pierwszych szkół w powiecie oleckim; pracował w niej wówczas jeden nauczyciel.

W 1911 roku kolejka wąskotorowa połączyła Świętajno z Oleckiem; została zniszczona pod koniec II wojny światowej. Od 1945 roku Świętajno było siedzibą gminy, w latach 1954–1972 gromady, a od 1973 roku ponownie gminy. W 1947 roku powstała we wsi spółdzielnia handlowa; w tym samym roku Świętajno zostało zelektryfikowane; później uruchomiono także ośrodek zdrowia. W 1949 roku założono tu bibliotekę gminną wraz z czytelnią. Funkcjonowało tu również Państwowe Gospodarstwo Rolne.

Obecnie we wsi znajduje się m.in. bank, urząd pocztowy, ośrodek zdrowia i apteka.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. - 661 osób

• 1933 r. - 761 osób

• 1939 r. - 689 osób

Gospodarka

We wsi działa Stowarzyszenie Agroturystyczne „Mazurska Kraina”.

Kultura

Jest tutaj Gminny Ośrodek Kultury i Sportu, a także Gminna Biblioteka Publiczna.

Szkolnictwo

• szkoła podstawowa
• gimnazjum

Zabytki

• kościół, dawny ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, wraz z plebanią, z pierwszej połowy XIX wieku
• budynek szkoły z początku XX wieku, murowany
• zespół dawnej karczmy z początku XX wieku: dom i budynek gospodarczy, murowane
• liczne przykłady murowanej zabudowy mieszkalnej z początku XX wieku (domy nr: 3, 4, 5, 6, 12, 13, 19, 20, 25, 29, 30, 31, 33, 38)
• cmentarz ewangelicki z XIX wieku, na wschód od wsi
• cmentarz ewangelicki z drugiej połowy XIX wieku, rodzinny
• cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku, rodzinny, Świętajno–Kolonia
• park dworski z przełomu XIX i XX wieku wraz z przyległym terenem zabudowy mieszkalnej i gospodarczej (dwie obory, stodoła i park) oraz aleją dojazdową, Rogowszczyzna (PGR)
• cmentarz ewangelicki z XIX wieku, Rogowszczyzna (PGR)
• most drogowy nad linią kolejową Olecko - Świętajno, 1911, Rogowszczyzna (PGR)

Ludzie związani z miejscowością

• Janina Anuszkiewicz (ur. 1953) – społecznik, animator kultury, wieloletnia dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Świętajnie (do 31 marca 2010), hafciarka, poetka
• Andrzej Kisiel (ur. 1956) – samorządowiec, wójt gminy Świętajno (1990–1994), burmistrz miasta i gminy Olecko, starosta powiatu oleckiego
• Michał Salkowski – pastor w Świętajnie w latach 1802–1837; sprzeciwiał się germanizowaniu szkół mazurskich
• Janina Trus (ur. 1950) – społecznik, samorządowiec, wójt gminy Świętajno (2006–2014)

Bibliografia

Białuński Grzegorz, Kolonizacja "Wielkiej Puszczy" (do 1568 roku) - starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1974.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Gminna ewidencja zabytków, udostępniona E-ncyklopedii przez Urząd Gminy w Świętajnie. [30.12.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]