Czarny Krucyfiks z Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Chwalęcinie
Czarny Krucyfiks z Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Chwalęcinie – średniowieczny zabytek sztuki sakralnej, datowany na ok. 1400 r.
Spis treści
Położenie
Krzyż znajduje się w centrum barokowego ołtarza w Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Chwalęcinie, w gminie Orneta w powiecie lidzbarskim. Początkowo dla słynącego łaskami krzyża zbudowano drewnianą kaplicę, którą zamieniono w 1715 r. na kościół, postawiony jako wotum za odejście epidemii dżumy szalejącej na Warmii w latach 1708–1711. Jego rozbudowę dokończono w 1728 r. Wówczas konsekrujący świątynię biskup Jan Krzysztof Szembek umieścił Czarny Krucyfiks w ołtarzu, obok relikwii św. Krzysztofa.
Opis
Czarny Krucyfiks jest obiektem stosunkowo niewielkim, około metrowej wysokości, wykonanym z drewna, z rzeźbą w stylu gotyckim. Na krzyżu znajduje się barwna figura Chrystusa Ukrzyżowanego w koronie cierniowej. Przepaska jest złocona. W latach 70. XX w. z powodu tego detalu nieznany sprawca ukradł krzyż, sądząc że jest on pokryty warstwą złota. Gdy okazało się, że jest to tylko cienka powłoka, porzucił krucyfiks, który szczęśliwie trafił ponownie do kościoła w Chwalęcinie. W górnej części krzyża widnieje rzeźbiony napis: INRI. Obiekt zawieszony jest nad tebernakulum pod promienistą glorią Ducha Świętego, w otoczeniu złoconych obłoków i cherubinów. Sceny z legendy Krzyża Świętego (sześć cudów) zostały zawarte na zabytkowych polichromiach w kościele w Chwalęcinie. Na przedstawieniach krzyż występuje wielokrotnie: unoszony przez anioły i duchownych w geście uzdrowienia, stojący pionowo w otoczeniu rozmodlonych wiernych, zawsze jednak jest to figura wyjątkowo dużych rozmiarów. Ma barwę czarną i wykonany jest z surowego drewna, bez widocznych zdobień czy figur.
Historia
Historia krzyża sięga końca czasów średniowiecznych i ma charakter legendy. Głosi ona, że obiekt ten został znaleziony po raz pierwszy w lesie Applau nad rzeką Wałszą (dawniej Walsche). Zdaniem jednych wyłowiono go z rzeki, zdaniem innych znajdował się na olszowym pniu przydrożnym. Inna wersja mówi o wędrowcu, który zauważył krzyż leżący na ziemi i zabrał go w przekonaniu, że przechodzący drogą najemni żołnierze strącili go z uświęconego miejsca. Krzyż dzięki staraniom miejscowej ludności został godnie umieszczony w kościele w Osetniku. Jednak ku zdumieniu wszystkich, w niewyjaśnionych okolicznościach powracał on na wcześniejsze miejsce.
Niepowodzeniem kończyły się kolejne próby umieszczenia go w świątyni w Osetniku. Krzyż zawsze w tajemniczy sposób wracał na leśną drogę. Bezskuteczne okazywały się też straże oraz zamykanie przez proboszcza drzwi na klucz ze względu na podejrzenia kradzieży krzyża. Ostatecznie uznano zjawisko za znak od Boga i pozwolono krucyfiksowi pozostać nieopodal Chwalęcina. Poinformowana o całym zdarzeniu kapituła warmińska zadecydowała o budowie niewielkiej drewnianej kapliczki dla cudownego krzyża, której budowę ukończono w 1570 r. Sławę krzyżowi przyniosła rzekoma moc uzdrawiania – niewidomi odzyskiwali wzrok, kalecy możliwość chodzenia. Pierwsze miejsce przechowywania cudownego obiektu, wówczas mieszczące około ośmiu osób, stało się celem pielgrzymek, a z czasem urosło do rangi sanktuarium.
Ciekawostki
Przez wiele lat krzyż dowodził swojej niezwykłej mocy, nie tylko cudotwórczej, np. w latach 80. XVIII w. naznaczony paraliżem został proboszcz z Osetnika, Bartholomaus Werdich, który chciał przenieść krzyż do swojej parafii. Trwał w chorobie przez dwa lata, do czasu porzucenia swojego zamiaru i wydania zgody na budowę kaplicy w Chwalęcinie.
Bibliografia
Chechyra Ł., Krzyż, co z Osetnika wracał, "Gość Niedzielny" 2013, nr 9, dod. "Posłaniec Warmiński", nr 9, s. IV-V.
Waś B., Czarny krucyfiks w barokowym przepychu, "Gazeta Olsztyńska" 2010, nr 78, s. 24.
Nowak B., Czarny Krucyfiks z Chwalęcina : Sanktuaria Warmii i Mazur, "Nowe Życie Olsztyna", nr 40 (2008), s. 11.
