Naparstnica zwyczajna

Naparstnica zwyczajna
Digitalis grandiflora
Mill.
Naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora) Fot. Florian Grossir. Źródło: Commons Wikimedia
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	okrytonasienne
Klasa	dwuliścienne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	babkowate
Rodzaj	naparstnica
Gatunek	naparstnica zwyczajna
Synonimy

Naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora Mill.) – gatunek rośliny należący do rodziny babkowatych (Plantaginaceae).

Morfologia

Naparstnica zwyczajna wytwarza grubą, pojedynczą łodygę dochodząca do 120 cm wysokości. W górnej swojej części jest okryta gęstymi, drobnymi włoskami. Roślina posiada kłącze. Liście w pierwszym roku wegetacji w postaci różyczki, w drugim roku wyrasta łodyga z liśćmi i kwiatami. Jest ona ulistniona skrętolegle. Liście są duże, drobno ząbkowane, z wyraźnymi nerwami. Liście łodygowe są siedzące, dolne liście mają niby ogonek, wytworzony z blaszki liściowej. Na dolnej stronie wokół nerwów liście są delikatnie omszone.

Kwitnie od czerwca do lipca. Kwiaty wyrastają w górnej części łodygi, tworząc jednostronne zazwyczaj grono. Zwisające w dół duże kwiaty rosną na gruczołowato omszonych, krótkich szypułkach. Mają żółty kolor z brunatnymi plamami, wewnątrz są ciemniejsze. Korona kwiatu o kształcie dzwonu jest wewnątrz owłosiona, z zewnątrz pokryta gruczołami. Pięciodziałkowy kielich jest tylko przy nasadzie nieco zrośnięty. W kwiatku jest jeden słupek z długą i cienką szyjką oraz cztery pręciki, przy czym dwa są wyższe, a dwa niższe. Kwiaty są przedprątne, to znaczy, że w jednym kwiatku słupek dojrzewa wcześniej niż pręciki. Jest to zabezpieczenie przed niekorzystnym dla rośliny samozapyleniem. Kwiaty zapylane są przez trzmiele.

Owocem jest torebka o jajowatym kształcie pokryta gruczołami, pękająca wzdłużnie. Znajduje się w niej bardzo dużo drobnych, czarnych nasion roznoszonych przez wiatr.

Rozmieszczenie i ekologia

Występuje na terenie niemal całej Europy oraz w Azji Mniejszej. W Polsce spotkać ją można zarówno na niżu, jak i w górach. Na niżu występuje dość rzadko, w Tatrach natomiast należy do roślin pospolitych. Preferuje widne lasy mieszane i liściaste, wolne przestrzenie w kosodrzewinach, poręby leśne, obrzeża lasów, zarośla. W Tatrach występuje po piętro kosówki. Nie stanowi dla niej różnicy, czy podłoże jest wapienne, czy granitowe, wszędzie jednak wymaga żyznej gleby.

Na Warmii i Mazurach odnotowana w Parku Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej.

Wartość użytkowa

Roślina objęta od 2004 roku ścisłą ochroną gatunkową. Obecnie gatunek nie jest zagrożony. Znaczna liczba stanowisk jest chroniona w rezerwatach przyrody i parkach narodowych.

Ciekawostki

Wszystkie naparstnice są gatunkami silnie trującymi. Naparstnica zwyczajna zawiera liczne saponiny i toksyczne glikozydy kardenolidowe: digitoksynę, digoksynę, lanatozyd A i inne. Ich działanie kumuluje się w organizmie. Groźne zatrucia u ludzi może spowodować już 1-2 g wysuszonych liści. Objawiają się one bólami i zawrotami głowy, zaburzeniami widzenia, biegunką, wymiotami, skurczami naczyń wieńcowych, dusznością, sinicą. Naparstnica jest trująca również dla niemal wszystkich zwierząt.

Naparstnica zwyczajna uznawana była za roślinę leczniczą. Obecnie nie stosuje się jej do tych celów, ze względu na jej silne własności toksyczne. Dla potrzeb farmakologicznych stosuje się uprawianą naparstnicę wełnistą, zawierającą glikozydy nie kumulujące się w organizmie.

Roślina łatwa w uprawie. Najlepiej rośnie na stanowisku półcienistym i żyznej, przepuszczalnej glebie. Rozmnaża się przez wysiew nasion jesienią lub podział rozrośniętych kęp. W celu pobudzenia rozwoju nowych pędów po przekwitnięciu obcina się kwiatostany u samej podstawy. W uprawie istnieje wiele kultywarów ozdobnych, np. 'Dwarf Temple Bells', niższa od typowej formy, ale mająca większe kwiaty.

Bibliografia

Henneberg M., Skrzydlewska E., Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1984.
Podbielkowski Z., Rośliny użytkowe, Warszawa 1992.
pl.wikipedia.org, naprstnica zwyczajna[30.12.2014]