Browar w Biskupcu
| Browar w Biskupcu | |
| | |
 Browar w Biskupcu
Fot. Adam Płoski. | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Biskupiec |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Browar w Biskupcu | |
| Położenie na mapie Polski  Browar w Biskupcu | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Browar w Biskupcu – browar założony w 1885 r. przez Adolfa Dauma. Budynek produkcyjny wzniesiono prawdopodobnie w 1882 r. Obecnie jest to jeden z najciekawszych zabytków techniki w województwie warmińsko-mazurskim. Poprzez fakt zachowania historycznego wyposażenia służącego do produkcji piwa, browar wyróżnia się w skali kraju.
Spis treści
Historia
Dzieje browaru przed 1945 rokiem
Do 1945 r. browar pozostawał we władaniu rodziny Daum. Mieszkała ona w budynku wzniesionym w pobliżu zakładu, przy ówczesnej ul. Browarnej 10 (ob. budynek nie istnieje). W 1887 r. za swe produkty browar zdobył nagrodę na wystawie w Królewcu, kolejną w 1912 r.
W początkowym okresie produkcja wynosiła ok. 10 tys. hl. rocznie. Browar modernizowano i rozbudowywano. W 1914 r. był to zakład nowocześnie wyposażony, posiadł m.in. urządzenia chłodnicze systemu Linde, maszynę do lodu, kompleks wielofunkcyjnych budynków, a teren zakładu oświetlano z wykorzystaniem prądu elektrycznego. Urządzenia napędzała maszyna parowa. Produkcja wynosiła w tym okresie 16 000 hl piwa rocznie. W browarze warzono trzy rodzaje piwa sprzedawanego w beczkach i butelkach. Sprzedawano także nadwyżki słodu, produkowanego we własnej słodowni oraz odpady poprodukcyjne znajdujące nabywców wśród okolicznych rolników jako wartościowa pasza dla zwierząt. Lód na potrzeby browaru pozyskiwano zimą z pobliskiego jeziora Kraksy. Zakład stale unowocześniano; w 1925 produkcja wynosiła 20 000. hl piwa rocznie. W browarze oprócz piwa produkowano także lemoniadę oraz rozlewano wodę mineralną.
Browar uruchomił przedstawicielstwa w Mrągowie, Jezioranach i Barczewie, regularnie dostarczając piwo także do Reszla. Przedsiębiorstwo dysponowało taborem samochodowym (w 1939 r. 10 aut) i specjalnymi platformami; do transportu wykorzystywano także konie. W okresie międzywojennym w browarze zatrudniano kilkadziesiąt pracowników.
W okresie drugiej wojny światowej część produkcji browaru wysyłano na front. W tym czasie w browarze zatrudniano jeńców wojennych (Polaków, Francuzów i Rosjan), których skoszarowano w obozie przyzakładowym. W ostatnim okresie działalności browar wprowadził etykiety na butelki oraz podstawki pod kufle. Do 1945 r. maksymalna produkcja browaru wynosiła około 45 000 hl piwa rocznie. Browar zaliczany był do najnowocześniej wyposażonych tego typu zakładów w Prusach Wschodnich.
Dzieje browaru po 1945 roku
Podczas działań wojennych, zimą 1945 r. browar uległ uszkodzeniu, zachowało się jednak w większości wyposażenie służące do produkcji. Jako pierwszą uruchomiono najmniej zniszczoną słodownię. Od 1950/1951 r. w browarze rozlewano wody. W tym czasie podjęto decyzję o odbudowie browaru. Odbudowę rozpoczęto pięć lat później. Jeszcze przed zakończeniem prac ugotowano pierwszą warkę piwa. Browar w Biskupcu razem z browarami w Kętrzynie, Olsztynie, Szczytnie i Braniewie został włączony w struktury Olsztyńskich Zakładów Piwowarskich.
W 1962 r. browar przekształcono w zakład eksperymentalny, oddając do użytku laboratorium, gdzie prowadzono doświadczenia ważne dla przemysłu piwowarsko–słodowniczego. W 1970 r. przy browarze powstała filia Zakładu Piwa i Słodu Instytutu Przemysłu Fermentacyjnego w Warszawie, przez co browar stał się także placówką naukowo–badawczą. Na początku lat 80. XX w. w browarze produkowano do 75 000 hl piwa rocznie, w kolejnych latach notowano spadek; produkcja ponownie wzrosła w latach 90., co związane było z wprowadzeniem beczek aluminiowych typu KEG. Browar w Biskupcu dokonał tego jako pierwszy browar w Polsce. Konfekcjonowanie piwa w ten sposób pozwalało na utrzymanie przez dłuższy okres czasu niskiej temperatury, co gwarantowało wysoką jakoś piwa. W browarze zatrudniano wówczas około 50-60 osób.
Przez cały okres powojennej historii browar w Biskupcu rozlewał piwo wyłącznie do beczek, najpierw tylko drewnianych, później również aluminiowych. W browarze warzono piwa metodami tradycyjnymi, w tym: jasne pełne "Kormoran", "Biskupieckie", "Warmiak" i "Specjal". Produkowano także słód. W wodę browar zaopatrywał się z własnych studni głębinowych.
W 1991 r. powołano spółkę Skarbu Państwa Browary Warmińsko–Mazurskie, która w następnym roku została sprywatyzowana. W jej skład wszedł browar w Biskupcu, a także zakłady w Olsztynie i Szczytnie. W 1995 r. trzy zakłady zaczęły występować pod wspólną nazwą "Jurand". Łącznie produkowały osiem gatunków piw. Podobnie jak browar olsztyński, także zakład w Biskupcu został przejęty przez firmę Drinks and Food Polska (1997 r.). W tym czasie browar produkował już tylko 10 000 hl piwa rocznie.
31 maja 1998 r. browar zamknięto, a urządzenia do napełniania KEG-ów przewieziono do browaru w Olsztynie. W 2003 r. na podstawie decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków browar w Biskupcu wraz z zachowanym historycznym wyposażeniem został wpisany do rejestru zabytków. W kolejnych latach skradziono z browaru zabytkową, miedzianą tacę chłodniczą, wówczas jeden z dwóch zachowanych egzemplarzy w Polsce. Obecnie browar został zakupiony przez właściciela browaru Ciechan.
Zabytkowe wyposażenie
Browar składa się z wielofunkcyjnego budynku produkcyjnego oraz leżakowni, z którą połączony jest przejściem podziemnym. Towarzyszą im budynki gospodarcze i garaże. W budynku produkcyjnym mieści się warzelnia i słodownia z suszarnią słodu oraz kotłownia. W browarze zachowało się historyczne wyposażenie techniczne służące do produkcji piwa, tj.:
- wyposażenie dwupoziomowej, siatkowej suszarni słodu (m.in. wały spulchniacza)
- drewniane silosy na słód
- betonowe silosy na jęczmień
- trzy zamaczalniki do jęczmienia browarnianego firmy Burkhard&Ziesler z Chemnitz
- wyposażenie warzelni: dwa kotły warzelne, kadź warzelna, fragment filtra zaciernego (wszystkie firmy Maschinenfabrik F. Weigel Nachf. Aktiengeselschaft Neise-Neuland)
- dwa kotły parowe w kotłowni: z 1912 r. wyprodukowany w Królewcu oraz z 1936 r. wyprodukowany w Elblągu w zakładach Ferdinanda Schichaua
- wyposażenie fermentowni (kadzie)
Bibliografia
Adam Płoski, I w Biskupcu piwo warzono, [w:] "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski", Rocznik V, Olsztyn 2003, s. 114-125.
