Orneta (gmina miejsko-wiejska)

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Gmina Orneta
Herb
Herb gminy
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat lidzbarski
Rodzaj gminy miejsko-wiejska
Burmistrz Ireneusz Popiel
Powierzchnia 244,23 km²
Liczba sołectw 20
Liczba miejscowości 28
Liczba ludności (2013)
Gęstość zaludnienia 		12409
51 osób/km²
Strefa numeracyjna 55
Tablice rejestracyjne NLI
TERYT 2809053
Urząd gminy
Plac Wolności 26 11-130 Orneta
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela Ornecie. Fot. Romek. Źródło: Commons Wikimedia
Cerkiew św. Mikołaja w Ornecie. Fot. Loraine. Źródło: Commons Wikimedia
Ratusz w Ornecie. Fot. Andrzej Otrębski. Źródło: Commons Wikimedia
Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa w Krośnie. Fot. Magkrys. Źródło: Commons Wikimedia
Kościół pw. św. Wawrzyńca w Mingajnach. Fot. Ptu. Źródło: Commons Wikimedia

Gmina Orneta – gmina miejsko-wiejska położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego i w zachodniej części powiatu lidzbarskiego. Siedziba gminy znajduje się w Ornecie. Tereny gminy położone są na Równinie Orneckiej, pomiędzy Wzniesieniem Górowskim a Pojezierzem Olsztyńskim. Gmina o charakterze rolniczym z udziałem gospodarki leśnej (ze względu na dużą powierzchnię kompleksów leśnych). Gmina o wysokim saldzie migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały oraz wysokim bezrobociu.
Władzę w gminie sprawuje burmistrz Ireneusz Popiel[1].

Powierzchnia gminy

Gmina miejsko-wiejska Orneta zajmuje powierzchnię 244,23 km2[2], w tym:

  • użytki rolne: 56%
  • lasy: 31%
  • wody: 1,06%

Gmina stanowi 26,4% powierzchni powiatu lidzbarskiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[2]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
liczba 12409 100 6346 51,1 6063 48,9
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 		51 26 25

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie miejsko-wiejskiej Orneta wynosiło -79 osób[2], co stanowi 45,9% migracji w powiecie lidzbarskim oraz 2,1% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej, w wyniku powojennego podziału powiatu braniewskiego będącego częścią województwa olsztyńskiego, na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku[3] utworzono 2 gminy miejskie i 9 gmin wiejskich, wśród nich gminę wiejską Orneta. Podział ten utrzymał się do 1954 roku, kiedy to na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych[4] istniejące do tej pory gminy zastąpiono gromadami. Powołano wówczas gromadę Orneta z siedzibą w Ornecie (miasto nie wchodziło w jej skład).

Kolejne zmiany w podziale administracyjnym Polski, dokonane na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych[5], przywróciły podział państwa na gminy. Na mocy Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 roku powołano gminę Orneta. W jej skład weszły sołectwa: Augustyny, Bażyny, Chwalęcin, Drwęczno, Henrykowo, Krosno, Krzykały, Kumajny, Miłkowo, Mingajny, Nowy Dwór, Opin, Osetnik[6].

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[7], przestał istnieć powiat braniewski. Gmina Orneta została bezpośrednio częścią województwa elbląskiego[8].

W 1992 roku na mocy Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 r.[9] miasto i gmina Orneta stały się jedną jednostką administracyjną.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa[10] umiejscowiły gminę Orneta w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim.

Gmina Orneta graniczy z gminami: Pieniężno, Lidzbark Warmiński, Lubomino, Miłakowo, Godkowo, Wilczęta, Płoskinia.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Augustyny, Bażyny, Biały Dwór, Chwalęcin, Dąbrówka, Drwęczno, Henrykowo, Karbowo, Karkajmy, Klusajny, Krosno, Krzykały, Kumajny, Miłkowo, Mingajny, Nowy Dwór, Opin, Osetnik, Wojciechowo, Wola Lipecka.

Pozostałe miejscowości: Lejławki Wielkie, Lejławki Małe, Tawty, Bogatyńskie, Gieduty, Karkajmy Małe, Ostry Kamień.

Gospodarka

Główną gałęzią rozwoju gospodarczego gminy Orneta jest rolnictwo oparte na gospodarstwach indywidualnych. Gmina jest typowym obszarem rolniczym, na którym do podstawowych form gospodarowania zalicza się produkcję roślinną i hodowlę zwierząt. Użytki rolne zajmują ponad 50% powierzchni gminy, grunty orne: 43,6% (10659 ha), łąki i pastwiska zajmują 12,3% (3000 ha), a sady 0,09% (24 ha). Znajdują się one na glebach średnich - IV klasy bonitacyjnej. W produkcji roślinnej dominuje uprawa zbóż (pszenica, jęczmień) uprawiane są również ziemniaki, buraki cukrowe i rzepak. W produkcji zwierzęcej przeważa hodowla trzody chlewnej i bydła. W strukturze gospodarstw rolnych większość stanowią gospodarstwa małe i średnie (od 1-10 ha)[11].

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie Orneta wynosiła w 2013 roku 1163. W tym 132 podmioty należały do sektora publicznego, pozostałe 1031 tworzy sektor prywatny. 272 firmy były zarejestrowane w dziale handel hurtowy i detaliczny, 85 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 125 firm w dziale budownictwo, 63 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi prowadziło 31 firm[2].

Orneta jest gminą średnio uprzemysłowioną, dominują tu branże: metalurgiczna i odzieżowa. Do wiodących zakładów metalurgicznych należą: Fabryka Śrub i Elementów Złącznych "Nowa Orneta" Sp. z o.o., Gunnebo Industries Sp z o.o. z siedzibą w Ornecie, Metal Produkt sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe PORKON Sp. z o.o.; branżę odzieżową reprezentują: "Polcotex" Sp. z o.o. zakład produkcyjny w Ornecie, "Bea-Mode" Sp. z o.o. i inne. W gminie dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.

Liczne zasoby leśne pozwoliły na rozwój przemysłu drzewnego. Na terenie gminy funkcjonuje Nadleśnictwo Orneta, które prowadzi gospodarkę leśną na obszarze ponad 7500 ha.

Turystyka nie odgrywa w gminie Orneta dominującej roli. Jednak duża ilość lasów, bogactwo przyrody, zabytków historycznych Ornety i okolic podnosi w wysokim stopniu walory krajoznawczo – turystyczne regionu i stwarza warunki do jej rozwoju.
Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Orneta, Henrykowo, Opin[1].

Gmina Orneta należy do lokalnej organizacji turystycznej Stowarzyszenia "Dom Warmiński", Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich oraz LGD "Warmiński Zakątek".

W nowej Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego z 2013 r. teren gminy został zakwalifikowany do obszarów przygranicznych oraz obszarów wymagających restrukturyzacji i rewitalizacji wymagających strategicznej interwencji ze względu na możliwości rozwojowe, jak i ze względu na występujące zapóźnienia.

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie Orneta wynosiła 1477 osób[2], co stanowi 35,2% bezrobotnych w powiecie lidzbarskim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 14,7% ludności[12].

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

  • Kaziuki Wilnuki w Ornecie
  • Ornecki Festiwal Kobiet - Baba Fest
  • Festiwal "ŁAŁ KULTURA"
  • Dni Ornety
  • dożynki gminne

Ludzie związani z gminą

  • Eberhard z Nysy (1250-1326) – biskup warmiński; wydał dokumenty lokacyjne m.in. dla Ornety, za jego czasów rozpoczęto budowę tamtejszego zamku, przeznaczył też środki na budowę kościoła w Ornecie.
  • Szymon Rudnicki (1552-1621) – sekretarz koronny, biskup warmiński; podczas jego urzędowania został wyremontowany i odnowiony zamek biskupi w Ornecie; fundator głównego ołtarza w kościele we wsi Bogatyńskie.
  • Herman z Pragi (1280 – noc noworoczna 1349/1350) – biskup warmiński, za jego czasów rozpoczęto budowę kościoła pw. św. Jana Chrzciciela, zmarł w Ornecie.
  • Eugeniusz Buchholz (1865 -1928 ) – literat, redaktor, tłumacz, księgarz.
  • Jan Wulff (1735 - 1807) – urodzony w Ornecie cysters, budowniczy organów w katedrze oliwskiej.
  • Bruno Schwark (1883-1964) – kanonik warmiński, badacz historii Warmii; w latach 1932- 1946 pełnił posługę kapłańską w Ornecie.
  • Hans Schmauch (1887-1966) – historyk, nauczyciel, badacz dziejów Warmii; po ukończeniu studiów podjął pracę w gimnazjum w Ornecie.
  • Emilia Krawczyk (1944-?) – pisarka oraz animatorka kultury, zamieszkała w Ornecie
  • siostra Adela CSC (1943- ) – poetka, katechetka, związana z Ornetą.
  • Iwona Dombek-Rybczyńska – artystka plastyk, malarka; mieszka w Ornecie.
  • Roma (wł. Romana) Triebling – animator kultury, terapeuta osób niepełnosprawnych; od 2007 roku mieszka w Ornecie.
  • Zygmunt Kamiński – piłkarz Warmii Olsztyn w latach 60. w najlepszym okresie historii klubu, trener "Błękitnych" Orneta.
  • Piotr Zrada – lekkoatleta, specjalista w biegu na 400 metrów, mistrz świata i Europy juniorów młodszych.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy miejsko-wiejskiej Orneta należą[13]:

Szlaki i atrakcje turystyczne

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Orneta można uzyskać na stronie internetowej UMiG Orneta.

Religia

Szkolnictwo

W gminie miejsko-wiejskiej Orneta istnieją następujące placówki edukacyjne:

Sport

W gminie organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m.in.: turnieje piłki nożnej dzieci i dorosłych, turnieje: siatkówki, "Majówka Rowerowa", Warmia Mazury Senior Games - badminton.

Na terenie gminy działają kluby:

  • MKS "Błękitni" Orneta
  • SLKS "Tramp" w Ornecie
  • UKS "Bystry" w Ornecie
  • Uczniowski Integracyjny Klub Sportowy "MIG"
  • Integracyjny Klub Sportowy "SMOK"

Inne organizacje i instytucje

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich[14]:

Rezerwaty przyrody:

Obszary chronionego krajobrazu:

Obszary Natura 2000:

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Orneta znajdują się 43 pomniki przyrody. Ochroną objęto przede wszystkim pojedyncze okazy i aleje drzew[14].

Ciekawostki

Gmina bierze udział w projekcie "Atlas Miejsc Niezwykłych Warmii i Mazur" prowadzonym przez Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie. Celem przedsięwzięcia jest stworzenie systemu gromadzenia i archiwizowania pamięci o krajobrazie kulturowym Warmii i Mazur. Utrwalenie i udostępnienie szerokiej publiczności tego, co mieszkańcy małych wsi i miasteczek opowiadają o miejscach, w których żyją.

Zobacz też:

oraz:

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 Urząd Miasta Orneta
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Portret terytorium, Bank Danych Lokalnych GUS
  3. ↑ Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych. isap.sejm.gov.pl
  4. ↑ Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych. isap.sejm.gov.pl
  5. ↑ Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl
  6. ↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim.
  7. ↑ Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl
  8. ↑ Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw. isap.sejm.gov.pl
  9. ↑ Dz.U. 1991 nr 87 poz. 397, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 r. w sprawie podziału lub połączenia niektórych miast i gmin, w których dotychczas działały wspólne organy, oraz zmiany i ustalenia ich nazw i siedzib. isap.sejm.gov.pl
  10. ↑ Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl
  11. ↑ Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Orneta na lata 2001 - 2015.
  12. ↑ Bank Danych Lokalnych GUS
  13. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [1]
  14. ↑ 14,0 14,1 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie

Bibliografia

Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych.isap.sejm.gov.pl [06.05.2014]
Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl[20.10.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1991 nr 87 poz. 397, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 r. w sprawie podziału lub połączenia niektórych miast i gmin, w których dotychczas działały wspólne organy, oraz zmiany i ustalenia ich nazw i siedzib.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.isap.sejm.gov.pl [20.10.2014]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Orneta na lata 2001 - 2015.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [20.10.2014]
BIP Urzędu Mista i Gminy Orneta [20.10.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [20.10.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [20.10.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [20.10.2014]
Urząd Miasta i Gminy Orneta [20.10.2014]

Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Orneta_(gmina_miejsko-wiejska)&oldid=144027”