Państwowe Nieruchomości Ziemskie Zarząd Okręgowy w Olsztynie
Państwowe Nieruchomości Ziemskie Zarząd Okręgowy w Olsztynie – funkcjonująca od marca 1946 r. do czerwca 1949 r. regionalna struktura administracyjna, działająca w formie przedsiębiorstwa, której celem było zagospodarowanie gruntów rolniczych skonfiskowanych obywatelom III Rzeszy bądź przejętych od obywateli polskich na podstawie Dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Struktura poprzedzająca Państwowych Gospodarstw Rolnych.
Ogólna charakterystyka
Pierwotnie obszary zdefiniowane jako "zapas ziemi" i wchodzące do zasobów tzw. Państwowego Funduszu Ziemi podlegały Wojewódzkim i Powiatowym Urzędom Ziemskim oraz Pełnomocnikom Akcji Siewnej. Wobec niewydolności tych struktur w listopadzie 1945 r. w Poznaniu powołano eksperymentalny Państwowy Zarząd Rolny Ziemi Lubuskiej. Sukces w zagospodarowywaniu gruntów rolnych i przedsiębiorstw produkcji rolnej jaki owa instytucja odniosła w krótkim czasie, sprawił, że w styczniu 1946 r. Minister Rolnictwa i Reform Rolnych podjął decyzję o utworzeniu jednolitej struktury PNZ dla całego kraju.
Podstawowym celem PNZ było prowadzenie na własny rachunek przejętych gospodarstw rolnych i zakładów przemysłu rolnego: w 1946 r. Zarząd Okręgowy PNZ w Olsztynie objął władaniem 700 (z 1093) majątków zlokalizowanych w obrębie okręgu olsztyńskiego – w większości opustoszałych i zdewastowanych w poważnym stopniu. Pod koniec tego roku uruchomiono 256 z owych majątków. Gospodarstwa "uruchomione", czyli zdatne do podjęcia produkcji rolnej, przekazywane były osadnikom przybywającym na Warmię i Mazury.
PNZ (nie tylko w Olsztynie) był sprawnym i efektownym administratorem gruntów rolnych i produkcji rolniczej w ogóle. Likwidacja przedsiębiorstwa związana była z wdrażaną najpóźniej od przełomu 1948/1949 r. koncepcją państwowego zarządzania produkcją rolną jako modelem docelowym.
Zarząd Okręgowy PNZ w Olsztynie obejmował powiaty: bartoszycki, braniewski, iławecki, morąski, nidzicki, olsztyński, ostródzki, pasłęcki, suski (iławski), szczycieński. Na terytorium województwa olsztyńskiego funkcjonował również Zarząd Wschodnio-Mazurski PNZ w Łuczanach (Giżycko). W ramach Zarządu Okręgowego poszczególne majątki ziemskie łączono w zespoły. Każdy zespół składał się z kilku – kilkunastu gospodarstw rolnych. Zespołem kierował administrator.
Dyrektorzy
Zarządem Okręgowym PNZ w Olsztynie kierowali kolejno:
- Adam Nałęcz Nieniewski (do kwietnia 1947 r.)
- Jan Poklewski-Koziełł (do sierpnia 1948 r.)
- Wacław Mikiewicz (do lutego 1949 r.)
- Leon Moraczewski (do czerwca 1949 r.)
Bibliografia
E. Kłoczowski, Moja praca w Państwowych Nieruchomościach Ziemskich w Poznaniu (1946–1949), Poznań 1996.
K. Maciejko, Zarząd Państwowych Nieruchomości Ziemskich, czy Państwowe Nieruchomości Ziemskie – problem nazwy zespołu na tle dziejów jego twórcy (tekst niepublikowany).
K. Maciejko, M. Korejwo, Zanim powstały PGR-y. Rzecz o Państwowych Nieruchomościach Ziemskich, "Debata" 2013, nr 5 (86).
