Bajdy

Bajdy
Bajdy. Źródło: www.it.umnowemiasto.pl
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Gmina	Zalewo
Liczba ludności (2010)	192
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bajdy
Położenie na mapie Polski Bajdy
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Bajdy (niem. Boyden) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W latach 1946–1975 wieś wchodziła w skład powiatu morąskiego.

Miejscowość w 2010 r. liczyła 192 mieszkańców (łącznie z osadą Brzeziniak). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Tadeusz Teodorski.

Szkoła narodowo-socjalistyczna dla dziewcząt w pałacu w Bajdach. Źródło: www.forum.eksploracja.pl

Bajdy. Pałac w okresie międzywojennym. Źródło: www.forum.eksploracja.pl

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, 6 km na północny zachód od Zalewa, przy granicy z powiatem ostródzkim.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w 1388 r. w ramach kolonizacji południowych obszarów państwa zakonu krzyżackiego. Miejscowość miała charakter wsi pruskiej. Jej pierwotna nazwa brzmiała Boyden i stanowiła nawiązanie do imienia pruskiego zasadźcy Boydy. Początkowo obszar wsi obejmował 24 łany.

W 1782 r. miejscowość składała się zaledwie z trzech budynków mieszkalnych. W 1858 r. Bajdy były zamieszkane przez 128 osób żyjących w siedmiu domach.

Podczas I wojny światowej tutejszy majątek kupił przedsiębiorca, który wybudował we wsi mleczarnię i uruchomił produkcję sera tylżyckiego. W okresie międzywojennym w centrum wsi ówczesny właściciel majątku, Erich Edler von der Planitz, wzniósł okazały pałac z wysoką wieżą widokową. W 1928 r. pałac ów zakupił notariusz z Zalewa Kurt Sender, który w 1935 r. sprzedał go państwu. Władze hitlerowskie uruchomiły w nim specjalną szkołę dla młodych entuzjastek młodzieżowego ruchu narodowo-socjalistycznego (Reichsführerinnenschule). Placówkę prowadził Związek Dziewcząt Niemieckich – żeńska sekcja Hitlerjugend dla dziewcząt w wieku 14–18 lat. W szkole w Bajdach przygotowywano dziewczęta do roli działaczek partyjnych, a także "czysto aryjskich żon i matek"; "nauka" obejmowała m.in. szkolenie ideologiczne, zajęcia kulturalne i sport. W czasie wojny z pałacu korzystało również wojsko (kwaterunek oraz szkolenia). W latach 1937–1939 miejscowość liczyła 240 mieszkańców.

Pałac został zniszczony w 1945 r. W styczniu tego roku w wyniku działań wojennych zawalił się dach budynku, a następnie rozszabrowano jego wyposażenie; w następnych latach budynek ulegał dalszej dewastacji. Przez kilka lat stały jeszcze ściany wnętrz oraz wieża, później i one zostały rozebrane. Obecnie o dawnym założeniu pałacowym przypominają pozostałości schodów do pałacu i zarośnięte resztki murów.

W latach 1945–1946 wieś nosiła nazwę Bajdowo. Wkrótce założono tu spółdzielnię produkcyjną (jedną z niewielu na terenie ówczesnego powiatu morąskiego, które nie zostały rozwiązane w 1956 r.). Obecnie w Bajdach znajduje się plac zabaw dla dzieci oraz dwa boiska sportowe.

Zabytki

• Pozostałości dawnego pałacu

Bibliografia

Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1973.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zalewo [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
marienburg.pl, Bajdy [05.03.2014]
Pomorskie Forum Eksploracyjne [05.03.2014]