Upałty

Upałty
[[Plik: Upałty - widok na jezioro Źródło: http://mazury.info.pl/atrakcje/upalty/, dostęp 21 września 2013 |240px|Upałty]]
Państwo	Polska
Województwo	Warmińsko-Mazurskie
Powiat	Giżycki
Gmina	Giżycko
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Upałty
Położenie na mapie Polski Upałty
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Upałty (niem. Upalten) – wieś sołecka w położona w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, w gminie Giżycko. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Charakterystyka fizjograficzna:

Krajobraz powiatu giżyckiego powstał na skutek pobytu na tym obszarze lądolodu, który w plejstocenie napływał na te tereny z okolic Skandynawii. Różnorodne formy tego krajobrazu tworzyły się w wyniku erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodu oraz jego wód roztopowych. Z dłuższym postojem czoła lodowca powiązane są wzgórza moreny czołowej. Należą do nich wzniesienia, występujące w formie wałów równoległych do czoła lodowca. Zbudowane są z wytopionego materiału naniesionego na powierzchni oraz wewnątrz lodowca. Materiał ten to piasek, żwir, glina oraz duże ilości potężnych głazów. Na terenie Upałt, w torfie i bagnach znajdują się narzędzia i broń, wykonane z materiałów organicznych, głównie z kości i z rogów: np. rogowe i kościane sztylety, gładziki i noże.

Dzieje miejscowości:

W 1471 roku komtur z Pokarmina nadał Janowi Schulzowi 10 włók. Powierzył ponadto założenie wsi z osiedleńcami niemieckimi. Na podstawie ksiąg rachunkowych starostwa giżyckiego w 1625 roku, we wsi żyli sami Polacy. W roku 1656 Tatarzy spalili wieś i dwór. Szkoła w Upałtach powstała w 1723 roku. W 1737 roku została zreorganizowana. Od roku 1929 działał we wsi urząd pocztowy.

Ludzie związani z miejscowością:

Jan Schulz, któremu komtur z Pokarmina powierzył założenie wsi, dając w posiadanie 10 włók.

Zabytki:

Gospodarka:

W 1816 roku rolnictwem zajmowało się we wsi 41 gospodarzy: 6 chłopów chełmińskich, 15 chłopów dziedzicznie wolnych, 1 karczmarz, 9 chłopów uwolnionych z pańszczyzny, 8 zagrodników i nauczyciel. W roku 1846 we wsi gospodarzyło 43 właścicieli. Według spisu z 17 maja 1939 roku wieś liczyła 548 mieszkańców i zajmowała obszar o łącznej powierzchni 1210 ha. W 1970 roku wieś składała się z 64 budynków mieszkalnych, które zamieszkiwało 476 mieszkańców. Do wsi należało 61 gospodarstw o łącznej powierzchni 540 ha. Posiadały łącznie 313 sztuk bydła, w tym 141 krów i 230 sztuk trzody chlewnej. Dodatkowo nieopodal wsi znajdowało się państwowe gospodarstwo rolne. Młyn w Upałtach zbudowano w początku XX wieku. Został zdewastowany w czasie drugiej wojny światowej. Ponownie uruchomiono go w 1946 roku. Po kilku latach młyn został przekształcony w zakład wymiany ziarna i stał się własnością spółdzielni kółek rolniczych.

Kultura:

Bibliografia:

Upałty, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 12, red. B. Chlebowski, Warszawa 1892.
Wakar Andrzej, Willan Tadeusz, Giżycko, z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1996.
Panfil Jan, Pojezierze Mazurskie, Warszawa 1968.
Michniewska-Szczepkowska Barbara, Szczepkowski Bohdan, Województwo olsztyńskie, środowisko geograficzne tekst i mapy krajoznawcze, Olsztyn 1969.

Zobacz też

Asiuulek (dyskusja) 13:25, 20 wrz 2013 (CEST)