Wielka Tymawa
| Wielka Tymawa | |
| | |
| [[Plik:|240px|Piwnica w Wielkiej Tymawie]] Piwnica w Wielkiej Tymawie
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko - mazurskie |
| Powiat | nowomiejski |
| Gmina | Biskupiec (Biskupiec Pomorski) |
| Sołectwo | Wielka Tymawa |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 56 |
| Tablice rejestracyjne | NNM |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Wielka Tymawa | |
| Położenie na mapie Polski  Wielka Tymawa | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Wielka Tymawa (niem. Gross Thiemau ) – wieś sołecka w województwie warmińsko – mazurskim w powiecie nowomiejskim w gminie Biskupiec (Biskupiec Pomorski). W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie przynależała do województwa toruńskiego.
Charakterystyka fizjograficzna
Wielka Tymawa znajduje się nieopodal Jeziora Skarlińskiego. Miejscowość położona jest na terenie gminy Biskupiec, której powierzchnię zajmują przede wszystkim lasy i jeziora.W całości lasy stanowią 26 % powierzchni gminy a jeziora 3,28%. Zasadniczymi elementami morfologicznymi tego obszaru są:wysoczyzna morenowa (średnia wysokość 90-110 m n.p.m.),wzgórza i pagórki morenowe,sandry, rynny jeziorne i doliny rzeczne.Powierzchnia wysoczyzny charakteryzuje się występowaniem licznych drobnych zagłębień wytopiskowych. Znajdziemy tutaj tzw. oczka polodowcowe, mokradła i torfowiska a w okolicach miejscowości Łąkorz wyspy otoczone sandrem. Na terenie gminy występują również tzw. ozy (w okolicach Mierzyna, na zachód od Sumina oraz na północ od Tymawy Wielkiej) i kemy (w rejonie Sumina, Łąkorka, Wonny i Szwarcenowa). Na terenie gminy napotkamy także na zastoiska.Największe z nich to zastoisko biskupieckie – o płaskim, rozległym i podmokłym dnie. Natomiast najwyższym punktem położonym na terenie gminy jest Góra Szwedzka – o wysokości 121,3 m n.p.m. Najniżej położony punkt zaś o wysokości ok. 62 m n.p.m. znajduje się w dolinie Osy u ujścia jej do Jeziora Płowęż. W obrębie gminy znajdują się także rezerwaty przyrody: ornitofaunistyczny „Jezioro Karaś”, torfowiskowy „Kociołek”, „Łabędź”, „Uroczysko Piotrowice” oraz częściowo Brodnicki Park Krajobrazowy. Na obszarze gminy występują zasadniczo trzy typy gleb. Są to:gleby brunatne, gleby bielicowe, gleby mułowo-torfowo-murszaste. Ponadto odnajdziemy tutaj czarne ziemie i gleby szare oraz mady glejowe i wody powierzchniowe.
Dzieje miejscowości
Wieś lokowano w 1255 r. a jej przywilej odnowiono w 1289 r. Wówczas to Teodoryk Gąsior otrzymał od krzyżaków 100 włók nad Jeziorem Płowęskim na prawie chełmińskim. Teodoryk założył na włókach wieś Tymawę . Nadania potwierdził we wspomnianym wyżej roku biskup pomezański. Na terenie dzisiejszej miejscowości znajduje się wczesnośredniowieczne, wysoczyznowe grodzisko z przełomu X/XI w. Nie znana jest etymologia nazwy wsi. W 1414 r. w księdze strat zapisano, że spłoną kościół z dwoma dzwonami i siedmioma ornatami w Wielkiej Tymawie. W 1526 r. biskup Erhard Quiess nadał Tymawę Andrzejowi Lenckiemu i Stefanowi Bogorskiemu. W 1606 r. wieś znalazła się w ręku Lorenza von Staudena oraz trzech członków rodziny Bogorskich. W 1667 r. należała do pięciu rodzin szlacheckich. W 1701 r. przeszła we własność generał-major von Taube a w 1734 r. Tymawę kupił Albrecht Krzysztof zu Dohna. Pod koniec XVIII w. znajdował się tutaj folwark i młyn. W XIX w. obejmowała 600 mórg chełmińskiej ziemi ornej, 35 mórg ogrodów, 136 mórg łąk oraz 90 mórg lasu. W 1885 r. we wsi było 6 domów i 26 dymów . Mieszkało tutaj w 1885 r. 160 osób, w tym 120 katolików i 40 ewangelików .W tym samym okresie funkcjonowała we wsi szkoła ewangelicka. Mieszkańcy wsi zajmowali się w XIX w. hodowlą świń, owiec, bydła i sprzedażą mleka. Nie zachowała się informacja o kształcie zabudowań wiejskich.
Zabytki:
Na terenie miejscowości znajdują się następujące zabytki: wielka studnia, dwukomorowa piwnica do przechowywania płodów rolnych oraz pomnik przyrody w postaci buku zwyczajnego z 1993 r.
Bibliografia:
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. XII, Warszawa 1892, 960 ss.
