Adam Stanisław Grabowski

Adam Stanisław Grabowski
Data i miejsce urodzenia	3 września 1698 r. Wielki Buczek
Imię i nazwisko przy narodzeniu	Adam Stanisław
Data i miejsce śmierci	15 grudnia 1766 r. Lidzbark

Adam Stanisław Grabowski (ur. 3 września 1698 r. w Wielkim Buczku koło Debrzna, zm. 15 grudnia 1766 w Lidzbarku) – biskup chełmiński w latach 1736-1739, biskup kujawski 1739-1741, biskup warmiński 1741-1766.

Życiorys

Szkoła i wykształcenie

Pierwsze nauczanie odbył w szkołach jezuickich w Chojnicach i Toruniu. Następnie studiował prawo w Rzymie.

Praca

Grabowski był pisarzem sądowym w Skarszewach, a następnie sekretarzem podkanclerzego koronnego Andrzeja Lipskiego. W 1730 r. otrzymał święcenia kapłańskie. W kolejnych latach uzyskał kanonię lwowską, włocławską oraz dziekanię chełmińską oraz probostwa w Jaworowie, Skaryszewach i Tujce. W roku 1733 r. został biskupem pomocniczym poznańskim. Był także posłem króla w Rzymie, gdzie uzyskał poparcie papieża Klemensa XIII dla elekcji Augusta III. W 1736 r. został nominowany na diecezję chełmińską. Do Polski wrócił w 1737 r. W 1739 r. został przeniesiony na diecezję kujawską. 14 kwietnia 1741 r. został wyznaczony na biskupa warmińskiego. W latach 1743-1744 był prezydentem trybunału skarbowego w Radomiu. Ponadto brał udział w sejmach 1746 r. i 1748 r. W 1749 był komisarzem królewskim w Gdańsku, gdzie rozstrzygał spory między Radą a opozycją mieszczańską. Od 1746 przewodniczył komisji zajmującej się odbudową szpicy montowskiej - rozdzielającej nurt Wisły między Nogat a Leniwkę.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

Podczas swych rządów na Warmii, Grabowski jako pierwszy w używał paliusza i krzyża metropolitalnego, które przyznano bullą papieża Benedykta XIV z dnia 24 września 1742. Ponadto był związany z Familią Czartoryskich i realizował w Prusach politykę dworu polegającą na blokowaniu sejmików generalnych. W trakcie wojny siedmioletniej wspierał finansowo Augusta III.

Wobec coraz większego konfliktu między Czartoryskimi a dworem, opowiedział się po stronie monarchy i stopniowo wycofywał się z polityki, zachowując neutralność w sporze tzw. patriotów pruskich z wojewodą pomorskim Pawłem Mostowskim. Podczas bezkrólewia 1763-1764 uznał Stanisława Augusta. W 1765 sprzedał swój pałac w Warszawie na mennicę państwową. Na prośbę Stanisława Augusta, przyjął w 1766 Ignacego Krasickiego na swojego koadiutora z prawem następstwa.

Biskup Grabowski był dobrym gospodarzem i mecenasem sztuki. W 1748 na zjeździe miast doprowadził do rewizji taryfy podatkowej z 1718 r. i bardziej równomiernego rozłożenia ciężarów fiskalnych. Na zjeździe stanów warmińskich w Ornecie dnia 4 lipca 1766 wydał ordynację krajową – zbiór praw regulujących życie codzienne mieszkańców Warmii w zakresie rolnictwa, handlu i rzemiosła. Ordynacja była uzgadniana z kapitułą warmińską. W zakresie kartografii i melioracji współpracował z Janem Suchodolcem, synem brata polskiego osiadłego w Starej Różance koło Kętrzyna. Z inicjatywy Grabowskiego kaplica na zamku lidzbarskim otrzymała wystrój rokokowy, a na wschodnim skrzydle przedzamcza pojawił się nowy obiekt, zwany pałacem Grabowskiego. Grabowski był też fundatorem kościoła we Franknowie, finansował przebudowę kościołów w Lamkowie, Bisztynku i Królewcu oraz ufundował ołtarze główne m.in. dla kolegiaty w Dobrym Mieście, kościoła św. Mikołaja w Elblągu oraz katedry we Fromborku. Grabowski odrestaurował także letnią rezydencję biskupów w Smolajnach. Wspierał finansowo inicjatywy Konarskiego i Collegium Nobilium. Utrzymywał bliskie kontakty z uczonymi, m.in. J. D. Janockim. Przekazał Gotfrydowi Lengnichowi do druku odnaleziony przez siebie rękopis z 1426 kroniki Kadłubka i tzw. heilsberski rękopis Galla Anonima. Dzięki Grabowskiemu wydana została mapa diecezji sporządzona przez J.F. Enderscha (Mapa Świętej Warmii). Sam zajmował się historią sztuki; zgromadził obszerny księgozbiór oraz kolekcję rzeźb, obrazów i porcelany. Był przedstawicielem wczesnego oświecenia katolickiego.

W 1740 odznaczony Orderem Orła Białego[. Został pochowany w katedrze we Fromborku.

Stosunki rodzinne, hobby, czym się zajmował, co lubił,, ciekawostki z życia, pracy i działalności

Był synem człuchowskiego sędziego ziemskiego i kasztelana chełmińskiego Andrzeja Teodora i Barbary Zofii - z domu von Kleist.

Bibliografia biograficzna

Dygdała Jerzy, Adam Stanisław Grabowski (1698-1766), Olsztyn 1994. Dygdała Jerzy, U początku katolickiego oświecenia w Polsce. Z działalności kościelnej biskupów Andrzeja Stanisława Załuskiego i Adama Stanisława Grabowskiego [w:] Między barokiem a oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie, Olsztyn 1998, s. 181-188

Bibliografia

Andrzej Kopiczko, Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525-1772, Olsztyn 1993 Tadeusz Oracki, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku (tom 1, A-K), Olsztyn 1984
Kinlis (dyskusja) 21:11, 26 wrz 2013 (CEST)