Wały (gmina Purda)

Wały
Wały.Warmińska kapliczka na terenie nieistniejącej już wioski Wały.Warmińska kapliczka na terenie nieistniejącej już wioski
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wały
Położenie na mapie Polski Wały
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Wały (niem. Wallen) – dawna wieś, położona była w obecnym województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda.

Położenie

Wieś położona była na Pojezierzu Olsztyńskim, w pobliżu wsi Prejłowo.

Dzieje miejscowości

Geneza nazwy jest związana z odkrytymi pozostałościami średniowiecznych wałów obronnych. Według relacji z 1889 roku właściciel majątku Palmowski posiadał mapę z 1801 roku z naniesionymi na nią wałami. Wały zostały jednak przez niego zaorane. Według relacji Palmowskiego wewnątrz wału znajdowały się metrowej grubości kłody dębowe. Wał usypany był z ciężkiej gliny, podczas gdy tutejsze gleby były lekkie.

Wieś pojawia się jako niewielki folwark związany z posiadłościami jednej z polskich rodzin szlacheckich osiadłych na Warmii – Badyńskich herbu Jelita, rezydujących w Marunach pod Barczewem. Do rodziny od 1740 roku należały także Pajtuny, a ponadto Radostowo i Wesołowo koło Giław.Nazwa wsi ma polski rodowód. Według spisu majątkowego, sporządzonego w latach 1772-1773, Wały liczyły 3 łany. Właścicielem był katolik Badyński, który nie posiadał na nie żadnych przywilejów. W Wałach były zamieszkane w tym czasei przez 6 osób. Badyńscy mieli 6 synów, jednak wszystkie dobra należały do wdowy, rezydującej w Marunach z trojgiem nieletnich jeszcze synów. Po jej śmierci, w 1787 roku synowie sprzedali Pajtuny, ale folwark w Wałach i Wesołowie zachowano. Odziedziczył je czwarty z synów Andrzej (1758-1831), który zbudował dla siebie w Wałach rezydencję dworską. Podobnie jak jego starsi bracia, ukończył gimnazjum jezuickie w Reszlu. Służył w wojsku pruskim w Królewcu i dorobiwszy się stopnia kapitana przeszedł na emeryturę. W 1820 roku, kiedy w dobrach osiadł tam Andrzej Badyński, w Wałach znajdowały się trzy budynki mieszkalne, z których jeden zapewne był dworem, oraz 14 mieszkańców. 5 lat po śmierci Badyńskiego, w 1836 roku folwark był zamieszkany przez 51 osób. Od 1837 roku nowym właścicielem WałÓw i Wesołowa była rodzina Palmowskich. W 1851 roku dwór w Wałach strawił pożar. Budowla została jednak odbudowana. Według danych z 1889 roku, majątek rycerski Palmowskiego, tj. Wały z Wesołowem, liczył 459 ha. Kolejne dane pochodzą z lat 1905 i 1907. Wówczas właścicielem tego majątku był Karl von Palmowski, który posiadał również torfownię. W 1922 roku Wały i Wesołowo były własnością braci Zülke. Majątek liczył 465 ha. Po 1945 roku folwark w Wałach został przekształcony w PGR.

Bibliografia

1. Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
2. Gmina Purda [data dostępu: 12.11.2013]
3. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 12.11.2013]
4. Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 12.11.2013]