Kocioł

Kocioł
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Pisz
Liczba ludności (2010)	240
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-200
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kocioł
Położenie na mapie Polski Kocioł
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kocioł (niem. Gross Kessel, od 1938 r. Kesselsdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Pisz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 240 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Krystyna Strynkowska.

Położenie

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego na Równinie Mazurskiej. Miejscowość leży w odległości 9,5 km na zachód od Białej Piskiej, przy drodze krajowej nr 58. W okolicy wsi znajdują się niewielkie jeziorka: Kociołek (6 ha) i Górskie (3 ha, częściowo zarośnięte), a także góra Salamonik o wysokości 168 m n.p.m.

Dzieje miejscowości

Wieś po raz pierwszy wzmiankowana była w 1424 roku jako „dwór” na 30 łanach; najprawdopodobniej Zakon Krzyżacki bez sukcesu próbował utworzyć tu swój majątek. Wieś ostatecznie lokowana została w 1445 roku na prawie chełmińskim na 46 łanach, z których sześć przyznano sołtysowi Mikołajowi. W XV i XVI wieku wieś nazywana była Kesseldorff lub Kessel. W 1472 roku istniejący już we wsi młyn został sprzedany Pawłowi Grabowskiemu z Rakowa, wraz z ponad 2 łanami. W 1519 roku funkcjonowały tu dwie karczmy. W 1540 roku Kocioł w dalszym ciągu obejmował 46 łanów gruntu, mieszkało w nim 29 rodzin chłopskich, 1 komornik i 4 szynkarzy. W wyniku wielkiej epidemii dżumy, która dotarła do wsi w czerwcu 1710 roku, populacja wsi znacznie się zmniejszyła (zmarło 72 mieszkańców). Kocioł należał do parafii ewangelickiej w Białej Piskiej. Począwszy od połowy XVII wieku, gdy w Polsce zakazano działalności braciom polskim (arianom), zaczęli oni napływać do Prus, również do starostwa piskiego. Jedna z takich grup osiadła w Kotle. W 1665 roku we wsi odbył się synod ariański, na który zjechali wyznawcy nie tylko z Prus, ale i z zagranicy – omawiano na nim sytuację arian i dyskutowano nad niebezpieczeństwami zagrażającymi ich wierze. W Kotle odbyły się jeszcze dwukrotnie synody ariańskie: jeden w 1668 roku, datę drugiego trudno ustalić.

Szkoła w Kotle powstała w 1737 roku. W 1935 roku dwóch nauczycieli kształciło tu 94 dzieci. W 1856 roku ukończono budowę biegnącej przez Kocioł szosy (drogi bitej) z Pisza przez Orzysz do Giżycka (32 km długości). W latach 1857–1867 liczba mieszkańców wzrosła z 320 do 368 osób. W 1939 roku miejscowość była zamieszkana przez 449 osób. W 1947 roku w Kotle znajdował się jeden ze sklepów należących do Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Osadnik” w Piszu (założonej 16 sierpnia 1945 roku).

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Ludzie związani z miejscowością

• Samuel Przypkowski (1592–1670) – polski pisarz religijny i polityczny, poeta, pastor ariański i działacz reformacji
• w 1937 roku zamieszkał tymczasowo w Kotle Gustaw Optacy – społecznik, działacz mazurski

Zabytki

• drewniana chałupa z początku XX wieku (nr 3)
• zespół budynków szkolnych z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy, murowane
• dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku
• dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku

Bibliografia

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
2. Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
3. Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709–1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57.
4. Hippel Rudolf von, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157.
5. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
6. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
7. Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49–69.
8. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
9. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
10. Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73–90.
11. Bank Danych Lokalnych GUS [10.09.2013]
12. Strona Urzędu Gminy Pisz [10.09.2013]