Kaplityny

Kaplityny
Kaplityny.Zabytkowa kapliczka przydrożna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Barczewo
Liczba ludności (2010)	206 (łącznie Kaplityny i Sapunki)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kaplityny
Położenie na mapie Polski Kaplityny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kaplityny (niem. Kaplitainen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Barczewo.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

W 2010 roku miejscowość była zamieszkana przez 206 osób (łącznie Kaplityny i Sapunki). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Krystyna Szter.

Położenie

Wieś jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, na południowo-zachodnim krańcu gminy, w odległości 5 km od Barczewa.

Dzieje miejscowości

Według źródeł historycznych, pierwsza wzmianka dotycząca wsi pochodzi z roku 1364 kiedy to, według zakonnych kronikarzy, została ona lokowana nad strugą zwaną dawniej Sortex (dzisiejsza rzeczka Kiermas). Za czasów pogańskich Prusów, w tym miejscu znajdowało się pole zwane „Campus Kautyn”, i nie było jeszcze osady.

18 marca 1364 roku biskup warmiński Jan II Stryprock wystawił przywilej na 4 włóki na prawie pruskim, dwom pruskim braciom Gedete i Erwike. Od tej pory wieś stanowiła własność biskupów warmińskich. Do braci Gedete i Erwike należało sprowadzenie osadników. Za to mieli służyć konno w wojnie i pomagać stawiać i naprawiać grody. Ponadto otrzymali prawo łowienia ryb w Jezierzo Wummeling (Umląg), na własne potrzeby i małymi narzędziami. W przywileju zawarto także, że byli oni zwolnieni przez 14 lat z dalszych wypraw. A z chwilą kiedy kraj był w potrzebie, mieli pod broń stanąć i rozkazy czynić.

Nazwa wsi pochodzi od nazwiska Prusa Kaipletyn. W dokumentach wymieniano także nazwę wsi – Caipletyn i Caipletein. W 1364 roku podobny przywilej otrzymali na kolejne 4 włóki prusacy Willun i Piotr Quemüsye. 22 maja 1409 roku biskup warmiński Henryk IV Vogelsang odnowił przywilej na 4 włoki Mikołajowi Wissike, a 6 kwietnia 1483 roku biskup warmiński Mikołaj Tungen nadał osadnikom prawo chełmińskie w miejscu dotychczasowego pruskiego. Wówczas było 26 włók. Pierwsze wzmianki o karczmie we wsi pochodzą z roku 1600. W roku 1656 wieś liczyła 28 włók, gospodarzyło w niej 5 gburów, był jeden sołtys i jedna karczma. Roczny czynsz wynosił owsa 28 funtów i 30 kur. Czynsz we florenach wynosił 148. Później 6 włók wolnych otrzymał Landshaupt, montelarz biskupi. W 1702 roku, wymieniano jako wieś osadników. Po rozbiorze Polski (1772 r. ) rząd pruski zabrał wieś i wydał na własność prywatną. W roku 1807 mieszkańcy wsi Kaplityny zmuszeni byli do odpłacenia długów wojskowych. W tym okresie Las Kaplityński w większej części został wycięty i zamieniony na łąki i dano go w zastaw miastu Wartembork. Większość mieszkańców stanowili katolicy i mówiący po polsku.

Z dawnych historycznych źródeł wiemy, że począwszy od XV wieku była to wieś typowo polska. Mieszkańcy w większości katolicy, posługiwali się językiem polskim i warmińską gwarą. Na podstawie spisu ludności z 3 grudnia 1861 roku, opracowanego przez Grunnenberga (1864 r. ) we wsi nie było ani jednego Niemca czy mieszkańca mówiącego tym językiem. W 1886 roku w Kaplitynach powstała mała biblioteczka, która podlegała pod Towarzystwo Czytelni Ludowych, a w 1910 roku Towarzystwo Polskie. W roku 1910 wieś liczyła 194 Polaków, którzy czuli się swobodnie.

Podczas działań w pierwszej wojnie światowej, pomimo polskiego charakteru, wieś nie ucierpiała, jednak okres międzywojenny nie należał do łatwych. Mieszkańcy nie poddawali się germanizacji. Wszyscy posługiwali się językiem polskim. W tym czasie zrodził się zamiar zorganizowania we wsi polskiej szkoły. 18 marca 1920 roku mieszkańcy podpisali się pod memoriałem skierowanym do Komisji Międzysojuszniczej, w sprawie otwarcia polskich szkół na Warmii, nie wymieniając swojej wsi. Jednak w plebiscycie mieszkańcy Kaplityn oddali 120 głosów za Niemcami, a tylko 20 za Polską. Takiego obrotu sprawy nikt nie przewidział. Po przegranym plebiscycie biblioteka mieszcząca się w domu Sznarbachów ponownie rozpoczęła wypożyczać książki. W jej zasobach było 50 woluminów. Od roku 1920 kierował nią Franciszek Schnarbach, a w latach 1934-1939 Maria Orłowska. Biblioteka funkcjonowała jako oddział Centralnej Biblioteki Polskiej w Niemczech. W 1939 roku liczyła 102 tomy, a liczba czytelników kształtowała się w zależności od presji hitlerowców.

Po przegranym plebiscycie, do wybuchu drugiej wojny w Kaplitynach działało Koło Związku Polaków w Niemczech (1922-1939), do którego należało 4 osoby: Paul Anielski, Jan Brosch, Elżbieta Schnarbach i Franciszek Schnarbach. Działało także Towarzystwo Młodzieży. Mężem Zaufania IV Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech był Jan Brosz. Po rozpoczęciu drugiej wojny światowej wszystko się zmieniło. Nastał okres prześladowań i represji ze strony nazistów. Pomimo groźby aresztowania przez gestapo we wsi było wielu, którzy obstawali za Warmią w granicach Rzeczpospolitej. Do najaktywniejszych bojowników o polskość należała rodzina Sznarbachów. W ich mieszkaniu odbywały się zebrania. Z tego powodu Sznarbachowie nękani byli przez niemiecką policję częstymi grzywnami za rzekome naruszanie przepisów porządkowych. W tym czasie zarówno ojciec Franciszek Sznarbach jak i i jego syn, również Franciszek, wracali niejednokrotnie do domu pobici przez bojówkarzy niemieckich. 1939 -193 mieszkańców. W czasie działań wojennych wieś prawie nie ucierpiała. 24 stycznia 1945 roku, do Kaplityn wkroczyły wojska Armii Radzieckiej. Z ich rąk zginęło dwóch mieszkańców. Inaczej wyglądała sytuacja kiedy to pod koniec stycznia 1945 roku pod Krupolinami czerwonoarmiści wymordowali kilkuosobową grupę osób będących w Mokinach na przymusowych robotach, w tym dwóch jeńców wojennych. Wszystkich pogrzebano w pobliskim lesie przy Kaplitynach. 7 lutego 1945 czerwonoarmiści deportowali na wschód jedną osobę pochodzącą z Kaplityn.

Po roku 1945, Kaplityny stały się wsią sołecką. Sołectwo obejmowało wieś Kaplityny oraz osadę Sapunki. W 1996 roku w Kaplitynach zamieszkiwało 128, a w 2003 roku 206 mieszkańców.

Ludzie związani z miejscowością

• Augustyn Nerowski (1911-1942) - działacz plebiscytowy, członek Komitetów na Warmii

Zabytki

• Kapliczka z dzwonniczką, znajdująca się przy wjeździe do wsi
• Kapliczka neogotycka, przy dawnym wjeździe do wsi - obecnie zaniedbana
• Jednokondygnacyjna kapliczka przydomowa, usytuowana przy gospodarstwie rolnym
• Tradycyjny kapliczka przydomowa, otynkowana

Bibliografia

1. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
2. Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
3. Szlaki rowerowe powiatu olsztyńskiego i miasta Olsztyn, Białystok 2001.
4. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
5. Baza Informacji Lokalnej [data dostępu: 20.06.2014]
6. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 20.06.2014]
7. Strona Internetowa Sołectwa Kaplityny[data dostępu: 20.06.2014]
8. Ciekawe Mazury.pl [data dostępu: 20.06.2014]
9. Dom Warmiński [data dostępu: 20.06.2014]

Przypisy