Biała Piska
| Biała Piska | |||
| | |||
| |||
 Fragment rynku w Białej Piskiej. Lata 1934-1943
| |||
| Rodzaj miejscowości | miasto | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | piski | ||
| Gmina | Biała Piska | ||
| Liczba ludności (2010) | 4 269 (łącznie Biała Piska, Kolonia Olszyny, Olszyny) | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 | ||
| Kod pocztowy | 12-230 | ||
| Tablice rejestracyjne | NPI | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Biała Piska | |||
| Położenie na mapie Polski  Biała Piska | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Biała Piska (niem. Bialla, od 1938 r.Gehlenburg) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego.
Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Biała Piska.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona w południowo-zachodniej części Pojezierza Ełckiego, na trasie Pisz-Szczuczyn-Grajewo.Przez Białą Piską płynie strumyk Białka (Biallafliess, Gehlenburger Fliess), lewy dopływ strumyka Konopki. W pobliżu Białej Piskiej znajdują się: Jezioro Bialskie, Młyński Staw (Biallaer Mühlenteich, Gehlenburger Mühlenteich) – powierzchnia około 3,5 ha, Borek (Borek, Ebhardshön) – las, około 1,5 km na wschód od miasta.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w 1428 roku na prawie chełmińskim nad strumykiem Gayle (oznaczający biały), od którego też przyjęła nazwę. W przywileju lokacyjnym występowała wprawdzie jako Struppenberg, lecz nazwa ta nigdy się nie przyjęła. Następnie funkcjonowały nazwy: Pial, Pialla, Cayle, Gayle, Gala, Büahle, Geel, jednak ostatecznie ustaliła się jako Bialla (w języku pruskim gayle oznaczało biały). W 1938 roku nazwę zmieniono na Gehlenburg. Wieś lokowano na 60 łanach, z których zasadźca wsi i sołtys, Piotr Szulc, otrzymał sześć, a cztery przeznaczono na uposażenie kościoła; wieś od początku miała być siedzibą parafii. Ponadto 2 łany otrzymał młynarz; we wsi założono również dwie karczmy szarwarkowe, w następnym stuleciu (1540) liczba karczem wzrosła do piętnastu, a pod koniec XVI wieku było ich we wsi dwadzieścia siedem. Pierwszy kościół wybudowano we wsi w roku 1481, został on rozebrany w XVIII wieku; nowy kościół – usytuowany w północno-wschodniej części rynku – wzniesiono w latach 1756-1763. Szkołę parafialną założono jeszcze w czasach krzyżackich. W 1789 roku istniała w mieście tzw. szkoła łacińska pozostająca pod patronatem króla. W roku 1812 istniały w niej dwie klasy: polska i niemiecka; w drugiej połowie XIX wieku liczba klas wzrosła do czterech. W 1939 roku funkcjonowała tu szkoła o ośmioletnim programie nauczania, w której pracowało ośmiu nauczycieli.
Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez Pisz do Gdańska. W XVI wieku obszar wsi powiększono do 88 łanów. W połowie XVII wieku odbywały się w wiosce – którą zaczęło nazywać miasteczkiem – cztery jarmarki rocznie. Rozwój wsi został w tym czasie (1656 r.) zahamowany najazdem tatarskim, a na początku XVII wieku – epidemią dżumy (1709-1710), w wyniku której zmarło około 75% mieszkańców, a 57 łanów ziemi zostało pustych. Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał jej prawa miejskie . Osada liczyła wówczas około 600 mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ-południe, przez który poprowadzono główną ulicę.Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz-Ełk w 1883 roku . W 1945 roku Biała Piska została zniszczona w ok. 30%. Przez kilka miesięcy w 1945 przebywały tu administracyjne władze polskie, które zajmowały się utworzeniem starostwa powiatowego w Piszu.W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. Aktualnie funkcję burmistrza pełni Sławomir Szumowski[1].
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:
1740 – 594 osoby
1801 – 863 osoby
1852 – 1313 osoby
1910 – 2169 osób
1939 – 2623 osoby
Gospodarka
W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usuługowego m.in. PPHU Skrodzki Kominki, MaxstairS Rafał Frąckiewicz, Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK, Ogród s.c. PPHU, Adamiec - Art. motoryzacyjne, Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau, Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe K&K Melka Gabriela, SetCon Mariusz Sobiech, SKLEP BAR Mieczysła Borzymowski.
Kultura
W miejscowości działa Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury[2] i Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna.
Ludzie związani z miejscowością:
- Jan Ferdynand Szamborski (1770-1832), nauczyciel, tłumacz, autor podręczników szkolnych dla Mazurów (m.in. O pisowni polskiej dla łatwego nauczenia się czytać oraz O wymawianiu wyrazów polskich), w latach 1826-1829 był pastorem w Białej.
Sport
W działa drużyna piłkarska OSP Biała Piska.
Szkolnictwo
Szkolnictwo lokalne reprezentują przedszkole[3], szkoła podstawowa oraz gimnazjum[4].
Turystyka
Zabytki:
- Ratusz wybudowany na początku XX wieku
- Budynek stacji kolejowej z przełomu XIX i XX wieku
- W miejscowości znajduje się cmentarz wojenny, na którym pochowano żołnierzy rosyjskich walczących w czasie I wojny światowej oraz żołnierzy radzieckich poległych w 1945 roku. Natomiast na cmentarzu ewangelickim, wśród mogił mieszkańców Białej znajdują się groby rosyjskich i niemieckich żołnierzy, poległych w czasie I wojny światowej
- Kościół pw. św. Andrzeja Boboli,wybudowany w latach 1756-1763
- Wieża ciśnień zbudowana w 1928 roku
Bibliografia:
- Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Pałaszewska Mirosława, Biała Piska dawniej, Biała Piska 2009.
- Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
- Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu:23.08.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/osterode.html [data dostępu:23.08.2013]
- Rejestr Zabytków Nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu:23.08.2013]
Przypisy
- ↑ http://bialapiska.eu/index.php?option=com_content&task=view&id=10&Itemid=13 [data dostępu: 20.09.2013]
- ↑ www.domkulturybiala.pl[data dostępu: 20.09.2013]
- ↑ www.przedszkolebp.mazury.pl [data dostępu: 20.09.2013]
- ↑ www.gimbialla.biz[data dostępu: 20.09.2013]
Zobacz też
Emzet (dyskusja) 13:31, 31 paź 2013 (CET) Emzet (dyskusja) 17:15, 29 paź 2013 (CET) Emzet (dyskusja) 18:04, 28 wrz 2013 (CEST) Emzet (dyskusja) 00:53, 28 wrz 2013 (CEST)
