Maksymilian Andryson

Maksymilian Andryson Maksymilian Królewiecki
Data i miejsce urodzenia	12 października 1856 r. Chełmno
Data i miejsce śmierci	23 lipca 1884 r. Królewiec

Maksymilian Andryson (ur. 12 października 1856 r. w Chełmnie, zm. 23 lipca 1884 r. w Królewcu) – działacz społeczno-oświatowy, organizator bibliotek.

Życiorys

Szkoła i wykształcenie

Był stypendystą Poznańskiego Towarzystwa Pomocy naukowej. Dzięki stypendium Andryson w 1875 r. rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Królewieckim. W 1882 r. przygotował doktorat. Nie ograniczał się jednak tylko do pracy naukowej.

Praca

Zorganizował kulturalno-oświatowe Kółko Towarzyskie Polskie (1877 r.). W skład zarządu tej organizacji wchodzili: prezes Leon Grabski, wiceprezes Jarosław Franke, sekretarz Juliusz Ossowski, skarbnik Kotowski. Andryson został zastępcą sekretarza i bibliotekarza. Posiedzenia odbywały się w każdy piątek. Wygłaszano na nich odczyty z różnych dziedzin: medycyny, prawa, literatury, historii, filozofii i filologii klasycznej.

Będąc bibliotekarzem, Andryson ogłaszał w prasie wielkopolskiej i pomorskiej oraz w czasopismach wychodzących w Królestwie Polskim i Galicji apele do rodaków, zawierające prośby o dary w postaci książek i czasopism. Wśród darczyńców znaleźli się wybitni działacze z Pomorza i Wielkopolski, między innymi Józef Chociszewski, pisarz ludowy, redaktor i wydawca, oraz ziemianie Józef i Roman Janta-Połczyńscy, znani działacze ruchu polskiego. Dzięki zabiegom Andrysona biblioteka towarzystwa liczyła około 250 książek. Znajdowały się w niej także czasopisma, takie jak "Dziennik Poznański", "Orędownik", "Pielgrzym", "Ateneum". Maksymilian Andryson, choć studiował medycynę, miał szerokie zainteresowania humanistyczne, głównie w dziedzinie historii i literatury. Poważnie interesował się sanskrytem. Pisał artykuły, m. in. do "Dziennika Poznańskiego", "Przeglądu Polskiego" i pelplińskiego "Pielgrzyma", które często drukował bez podpisu lub pod pseudonimami: Maksymilian Królewiecki czy Student na Wydziale Lekarskim. Opracował nekrolog swego przyjaciela Juliusza Ossowskiego, a z jego papierów pośmiertnych ogłosił szkic "Przyczynki do literatury mazurskiej".

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

Działalność Andrysona, który nie ograniczał się tylko do pracy w Królewcu, śledziły władze pruskie poprzez swoich agentów. Podróżował na tereny Warmii i Mazur, gdzie zakładał pierwsze biblioteki z ramienia Towarzystwa Czytelni Ludowych w Poznaniu. W 1881 r. w Prusach Wschodnich były dwie polskie biblioteki – w Królewcu (u Andrysona) i w Giżycku (u Marcina Gerssa). W rok później powstały cztery nowe w powiatach: ostródzkim, ełckim, oleckim i tylżyckim. W 1884 r. uruchomiono sześć bibliotek w powiatach: olsztyńskim, nidzickim, kętrzyńskim. Był to rezultat działalności społecznooświatowej Andrysona, który dobrze znał sytuację społeczną i narodową na Warmii i Mazurach. Świadczy o tym między innymi ogłoszony przez niego w "Dzienniku Poznańskim" szkic reportażowy(pod pseudonimem Maksymilian Królewiecki) pt.: "Notatki warmińsko-mazurskie" (1882 r., nr 85, 87, 89, 93, 95, 97-99, 102, 107, 109-111).

Andrysona zalicza się do grupy historyków i etnografów, którzy w sposób pozbawiony sentymentów, przedstawiali w swych pracach smutną sytuację społeczno-narodową na Warmii i Mazur. Był świetnie przygotowany pod względem historycznym, ubolewał nad postępującymi procesami germanizacji. Starał się temu zaradzić, rozpowszechniając na Warmii polskie gazety, a wśród Mazurów rozbudzając potrzebę utrzymania języka polskiego w szkołach.

Maksymilian Andryson zachorował na gruźlicę. Po czterotygodniowej chorobie zmarł. W nekrologach, które ukazały się w prasie pomorskiej, wielkopolskiej i warszawskiej, zwracano uwagę na pracowitość zmarłego, a przede wszystkim na jego działalność społeczno-oświatową, której celem była obrona polskości na terenach, gdzie germanizacja czyniła duże spustoszenia wśród ludności polskiej.

Bibliografia

Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku, Warszawa 1963.
Wybitni Polacy w Królewcu XVI-XX wiek, red. Sławomir Augusiewicz, Janusz Jasiński, Tadeusz Oracki, Olsztyn 2005.
Szkice olsztyńskie, red. Janusz Jasiński, Olsztyn 1967.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku), Warszawa 1983.