Samuel Przypkowski

Samuel Przypkowski
Data i miejsce urodzenia	1592 r. Gnojnik
Data i miejsce śmierci	19 IV 1670 r. Królewiec
Miejsce spoczynku	Kosinowo

Samuel Przypkowski (ur. ok. 1592 r. w Gnojniku; zm. 19 IV 1670 r. w Królewcu) – polski pisarz religijny i polityczny, poeta, pastor ariański i działacz reformacji.

Życiorys

Szkoła i wykształcenie

Młody Przypkowski odebrał staranne wykształcenie. Naukę zaczął pobierać w szkołach ariańskich w Lusławicach i Rakowie. Na uniwersytetach w Altdorfie i Lejdzie studiował w latach 1614-1618.

Praca

Po ukończeniu studiów jeździł do Londynu i Paryża. Powrócił do kraju w 1619 r. W 1621 r. wstąpił na służbę do ówczesnego hetmana polnego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła. Stryj Jan zapewne pokierował młodym Samuelem. To środowisko literackie tworzyli - obok Przypkowskiego - Daniel Naborowski, Salomon Rysiński, Piotr Kochlewski, Bieniasz Budny, Olbrycht Karmanowski, Jan Teofil Moskorzewski, Maciej Vorbek-Lettow i wielu innych. Radziwiłłom potrzebni byli zaufani i sprawni dyplomaci, realizatorzy trudnych misji politycznych i handlowych, informatorzy. Przypkowski na sejmikach krakowskich strzegł interesów domu radziwiłłowskiego, pośredniczył w kontaktach hetmana z magnatami i szlachtą małopolską. W latach 1627, 1629, 1638, 1639 jeździł na sejmy jako agent i informator hetmana. W 1621 r. uczestniczył w rozmowach prowadzonych przez Radziwiłła z elektorem brandenburskim Jerzym Wilhelmem. W 1622 r. ożenił się z Zofią Taszycką, arianką.

W 1627 r. sprzedał odziedziczoną po ojcu część Gnojnika. W tym też roku Radziwiłł oddał mu w dzierżawę majątek Dojlidy. Przypkowski rozpoczął działalność publicystyczną. Wystąpił na sejmiku województwa krakowskiego w Proszowicach w 1627 r., w którym bronił kalwinisty Samuela Bolestraszyckiego, skazanego przez Trybunał Koronny za wydanie książki hugenota Pierreadu Moulin. W 1639 r. osiadł na Ukrainie w majątku Toporzyszcze, należącym do Jerzego Niemirycza, arianina, energicznie działającego w obronie współwyznawców. Powstanie kozackie zmusiło go do ucieczki na Lubelszczyznę, do majątku w siedliskach u zięcia Mikołaja Suchodolskiego. W swych pismach, jak i wystąpieniach sejmowych, Przypkowski bronił wolności sumienia i opowiadał się za tolerancją religijną.

8 października 1656 r. walczył po stronie wojsk szwedzko-brandenburskich w bitwie pod Prostkami. W listopadzie 1656 r. w Labiawie brał udział w pertraktacjach Szwedów z elektorem Fryderykiem Wilhelmem. Był już wtedy prawdopodobnie jednym z sekretarzy elektora. Równocześnie nadal prowadził interesy księcia Bogusława Radziwiłła. Mimo, że w 1658 r. został wydany edykt o banicji arian, Przypkowski opuścił ojczyznę dopiero w 1661 r. i udał się na stałe do Prus Książęcych. Najpierw osiedlił się w Kotle, w powiecie piskim, a w 1666 r. objął w dzierżawę, razem z zięciem Mikołajem Suchodolskim, Kosinowo koło Pisza.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

Przypkowski prowadził ożywioną działalność polemiczną. W 1666 r. napisał "Apologia Afflictaeinnocentiae ad sereniss Electorem Brandenburgicum et supremum Ducatus Principem", w której przedstawiał arian jako lojalnych poddanych Fryderyka Wilhelma. Prezentował ich wiarę jako zgodną z zasadniczymi dogmatami chrześcijaństwa. Przypkowski pisał wiersze polityczne, utwory okolicznościowe i refleksyjne w języku łacińskim.

Kilka utworów poświęcił losom arian polskich na wygnaniu. Uważany za przywódcę arian przebywających na emigracji, starał się w Holandii o pomoc finansową dla nich. Osobny dział emigracyjnej twórczości Przypkowskiego stanowią pisma filozoficzno-religijne, poświęcone zagadnieniom tolerancji wyznaniowej oraz stosunkom miedzy państwem a Kościołem. Ich zbiorowe wydanie ukazało się po śmierci Przypkowskiego w Amsterdamie w 1692 r. - "Cogitationessacraenec non tractatusvariimomenti".

Ciekawostki

Przypkowski ostatnie lata swojego życia spędził w Królewcu. Czas wypełniały mu zajęcia wynikające ze służby u księcia koniuszego litewskiego i namiestnika Prus Książęcych. Tam też powstawały jego pisma religijne i filozoficzne, które zapewniły mu u potomnych pamięć wybitnego intelektualisty swojej epoki i ukrywające w cieniu jego niechlubną działalność polityczną. Wielki patriota Samuel Przypkowski, pisarz i działacz reformacji, zdobył sobie u współczesnych miano "światła Polski" i "światła Europy".

Bibliografia

Wybitni Polacy w Królewcu XVI-XX wiek, red. Sławomir Augusiewicz, Janusz Jasiński, Tadeusz Oracki, Olsztyn 2005.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku, Warszawa 1963.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Olsztyn 1980.
Leksykon Historii Polski, red. Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz, Warszawa 1995.
Szkice olsztyńskie, red. Janusz Jasiński, Olsztyn 1967.