Buk zwyczajny

Buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.) – gatunek drzewa z rodziny bukowatych (Fagaceae). Dorasta do wysokości 35(50) m i należy do największych krajowych drzew liściastych. Samotnie rosnące drzewa mają pień krótki i bardzo rozłożystą koronę, rosnące w zwarciu – pień długi, koronę krótką i wąską. Srebrzyście szara korowina przeważnie pozostaje gładka do starości. Liście są eliptyczne lub jajowate, 5-10 cm długości, na brzegu pofalowane i owłosione. Buki są drzewami jednopiennymi, ich kwiaty są rozdzielnopłciowe, wiatropylne, niepozorne, zebrane w kwiatostany osadzone w katach liści na pędach jednorocznych. Owoce (orzeszki – bukiew) są trójgraniaste, zebrane po 2-3 w zdrewniałych kolczastych okrywach (miseczkach), pękających 4 klapami. Drewno buka, twarde i ciężkie, jest używane w meblarstwie, tokarstwie i do wyrobu parkietów.

Buk pospolity występuje w środkowej, południowej i zachodniej Europie. Przez Polskę przebiega północno-wschodnia granica zasięgu buka, obejmująca m.in. Warmię i Mazury. Biegnie ona mniej więcej wzdłuż linii: Węgorzewo–Mrągowo–Olsztyn–Brodnica, i dalej: Bydgoszcz–Poznań–Warszawa–Lublin–Tomaszów Lubelski. Na wschód od tej linii obserwować można drzewostany bukowe tylko na wyspowych stanowiskach, m.in. w rezerwatach „Dębowo” i „Bukowy”, położonych pomiędzy Biskupcem i Reszlem.

Buk zwyczajny jest typowym gatunkiem klimatu umiarkowanego o charakterze oceanicznym. Wymaga znacznej wilgotności powietrza i ma duże wymagania cieplne na obszarach nizinnych. Mimo swej okazałości jest wrażliwy na suszę, stagnująca wodę i silne mrozy, dlatego lubi regiony o wilgotnym powietrzu i łagodnych zimach. Dominowanie tego gatunku w niektórych kompleksach leśnych zachodnich obszarów Warmii i Mazur jest zjawiskiem stosunkowo młodym i, podobnie jak w przypadku świerka pospolitego, w dużym stopniu związane z działalnością człowieka. Wskazują na to m.in. stosunkowo nieliczne w regionie nazwy miejscowości wywodzących się od buka (częste w przypadku innych gatunków, takich jak np. dąb, klon czy lipa).

W województwie warmińsko-mazurskim najpiękniejsze drzewostany bukowe spotkać można m.in. na Wysoczyźnie Elbląskiej, w Lasach Iławskich oraz w Górach Dylewskich. Dobrze zachowane starodrzewia lasów bukowych, stanowiące najdalej na wschód wysunięte, zwarte enklawy tego gatunku w całym zasięgu występowania w Europie, położone w okolicach Dobrego Miasta objęto ochroną ustanawiając Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk NATURA 2000 pod nazwą „Warmińskie Buczyny”.

B. Polakowski: Świat roślinny Warmii i Mazur. Olsztyn: Pojezierze, 1971.

S. Białobok (red.): Buk zwyczajny Fagus sylvatica L. Nasze drzewa leśne, 10. PWN, Warszawa-Poznań, 1990.

W. Matuszkiewicz, P. Sikorski, W. Szwed, M. Wierzba: Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. Warszawa: PWN, 2012.

Lista Obszarów o Znaczeniu dla Wspólnoty Natura 2000 w województwie warmińsko-mazurskim [1]