Czworolist pospolity

Czworolist pospolity
Paris quadrifolia
L.
Czworolist pospolity. Roślina z niedojrzałą jagodą. Fot. Dariusz Kubiak.
Systematyka
Królestwo	rośliny
Gromada	rośliny naczyniowe
Klasa	okrytonasienne
Rząd	liliowce
Rodzina	melantkowate
Rodzaj	czworolist
Gatunek	czworolist pospolity
Synonimy

Czworolist pospolity (Paris quadrifolia L.) – gatunek rośliny zaliczany w różnych systemach klasyfikacyjnych do rodziny trójlistowatych lub liliowatych, ostatnio włączany do rodziny melantkowatych (Melanthiaceae).

Morfologia

Bylina wysokości 10-40 cm, z długim, czołgającym się kłączem pokrytym łuskami. Łodyga jest prosto wzniesiona, naga, tylko w górnej części ulistniona. Cztery liście ustawione okółkowo są bezogonkowe, eliptyczne lub eliptycznie lancetowate, zaostrzone, z siateczkowatą nerwacją. Kwiaty długoszypułkowe, osadzone pojedynczo na szczycie łodygi, regularne, przeważnie czterokrotne, mają działki okwiatu odstające, zewnętrzne lancetowate, jasnozielone, wewnętrzne znacznie mniejsze, równowąskie i żółtozielone. Pręciki mają krótkie nitki.

Kwitnie w maju. Owocem jest wielonasienna jagoda o średnicy 1 cm, czarna ze stalowoniebieskim odcieniem. Nasiona są brunatne, niemal półkuliste.

Rozmieszczenie i ekologia

Czworolist jest gatunkiem eurosyberyjskim (euroazjatyckim), rozprzestrzenionym od niżu po średnie położenia górskie. W Polsce jest to gatunek rozprzestrzeniony w całym kraju, lokalnie jest jednak rośliną rzadką.

Gatunek ten preferuje żyzne, zasobne w azot, wilgotne (aluwialne) gleby wapienne o pH w przedziale 5,3 do 8,2. Wymaga gleb próchnicznych, wyłącznie z próchnicą typu mull. Nie występuje na glebach zasolonych. Rośnie niemal wyłącznie w lasach, w miejscach średnio do silnie zacienionych.

Czworolist spotykany jest w wilgotnych lasach liściastych. Unika miejsc suchych i zbytnio podmokłych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych w Europie Środkowej uznawany jest za gatunek charakterystyczny dla rzędu Fagetalia. Podawany jest w Europie najczęściej z subatlantyckiego i podgórskiego łęgu jesionowego (Carici remotae-Fraxinetum), grądów subatlantyckich (Stellario-Carpinetum) oraz łęgów Pruno-Fraxinetum. Poza tym notowany w buczynach oraz w mieszanych lasach bukowo-jodłowych i łęgach jesionowo-wiązowych. W runie często towarzyszy takim gatunkom jak: szczyr trwały, kokoryczka wielokwiatowa i listera jajowata. W warstwie drzew do najczęstszych gatunków współwystępujących należą: jesion wyniosły, olsza czarna, dąb szypułkowy i buk zwyczajny. W typologii siedlisk leśnych uważany za gatunek typowy dla lasu wilgotnego (Lw) oraz świeżego (Lśw).

Na Warmii i Mazurach występuje m.in. w rezerwacie przyrody Dębowo w Nadleśnictwie Mrągowo.

Wartość użytkowa

Wszystkie części rośliny (przede wszystkim kłącze i owoce) są trujące. Czworolist zawiera paridynę i paristyfninę, które podrażniają żołądek i jelita. Objawami zatrucia są zaburzenia trawienne, bóle głowy i zwężenie źrenic.

W wielu krajach jest uważany za roślinę leczniczą. Odwarów używano do obmywania ran i przeciw stanom zapalnym.

Ciekawostki

Jest to roślina mikoryzowa, rzadko stwierdzane są okazy bez komponentu grzybowego. Podziemne kłącze tej rośliny żyje nawet ponad 200 lat.

Ze względu na właściwości toksyczne czworolist w zasadzie nie jest zjadany przez zwierzęta. Wyjątkiem bywają organy generatywne spożywane przez ślimaki, owoce wraz z nasionami zjadane są także przez ssaki. Dziki powodować mogą straty w populacjach tego gatunku, gdy podczas buchtowania wykopują i przewracają rośliny.

Jako roślina azotolubna czworolist pospolity wskazuje na całkowitą mineralizację ściółki leśnej w glebie i na możliwość odnawiania się lasów bukowych z samosiewu.

Czworolist pospolity jest gatunkiem wskaźnikowym dla naturalnych i półnaturalnych lasów – nie występuje w lasach wtórnych. Na rozległych obszarach Europy jest rośliną wyraźnie ustępującą. Wycięcie drzewostanu na stanowisku cieniolubnego czworolistu powoduje zanik populacji w ciągu kilku lat.

Bibliografia

Traczyk Tadeusz, Rośliny lasu liściastego. Atlas, Warszawa 1975.
Cincura Frantisek, Ferakova Viera, Majovsky Jozef, Somsak Ladislav, Zaborsky Jan, Pospolite rośliny środkowej Europy, Warszawa 1990.
pl.wikipedia.org, czworolist pospolity [27.06.2014]