Jeże

Jeże
Kościół w Jeżach. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Pisz
Liczba ludności (2010)	330
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-200
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jeże
Położenie na mapie Polski Jeże
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Jeże (niem. Gehsen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Pisz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Wieś w 2010 roku liczyła 330 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Barbara Krupa.

Położenie

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Równinie Mazurskiej, w odległości 16 km na południe od Pisza, przy drodze krajowej nr 63, w pobliżu granicy z powiatem kolneńskim w województwie podlaskim.

Dzieje miejscowości

Wieś otrzymała przywilej lokacyjny w 1445 roku na prawie magdeburskim na 30 łanach. Wystawiony on został na Stańka Jeżko (18 łanów) oraz jego braci: Mikołaja (7 łanów) i Czyrnako (5 łanów). Od nazwiska tego pierwszego pochodzi nazwa osady, która w XV i XVI wieku występowała jako Yeschen, Geschische, utrwaliła się zaś jako Gehsen. Dokumenty pochodzące z 1540 roku stwierdzają istnienie w Jeżach kuźnicy. Dzierżawca kuźnicy płacił wówczas 28 grzywien czynszu rocznie i miał dostarczać część swoich wyrobów. W latach 1555, 1567 i 1574 dzierżawcy nadano łącznie 11 łanów i 6 morgów ziemi. W 1601 roku prowadzono likwidację kuźnicy. Z kolei w 1565 roku powstał w Jeżach młyn. W sierpniu 1710 roku wprawdzie dotarła tu epidemia dżumy, ale w porównaniu do okolicznych miejscowości liczba ofiar nie była duża (zmarły dwie osoby).

W 1737 roku założono we wsi szkołę. W 1935 roku zatrudnionych w niej było czterech nauczycieli, uczęszczało 270 dzieci.

Parafia ewangelicka w Jeżach powstała w 1846 roku, lecz kościół zbudowano dopiero w 1866 roku. Dzwony do niego zostały odlane w hucie w Wądołku. Po II wojnie światowej kościół w Jeżach stał się siedzibą rzymskokatolickiej parafii. W latach 1857–1867 liczba mieszkańców wzrosła z 423 do 479 osób. W 1908 roku zbudowano w centrum wsi dworzec kolejowy na linii Pisz – Dłutowo. Składał się on z budynku dworca, budynku mieszkalnego, dwóch budynków gospodarczych i magazynu spedycji. Po zdemontowaniu linii w 1945 roku z zespołu stacji pozostały fundamenty. W 1939 roku wieś była zamieszkana przez 620 osób. Aktualnie jest siedzibą sołectwa.

Ludzie związani z miejscowością

• Paul Viktor Karl Hensel (1867–1944) – duchowny ewangelicki i działacz polityczny. W latach 1893–1907 był proboszczem w Jeżach. Później m.in. posłem do parlamentu pruskiego (od 1908), superintendentem w Piszu (1916–1929), podczas plebiscytu działał na rzecz pozostania Prus Wschodnich w granicach Niemiec.

Zabytki

• dawny kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, z 1866 roku; plebania z początku XX wieku
• mogiła wojenna żołnierzy armii rosyjskiej z okresu I wojny światowej
• dawny cmentarz ewangelicki z początku XIX wieku
• dom murowany z okresu międzywojennego (nr 23)
• schrony bojowe i bierne z okresu II wojny światowej (1941)

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709-1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, s. 51–57.
von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83–157.
Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, Węzeł kolejowy w Piszu (Część I), Znad Pisy, nr 10, 2001, ss. 122–140.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49–69.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Ratajczak Tadeusz, Rzepa Grzegorz, Górnictwo i hutnictwo darniowych rud żelaza na Mazurach i Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 9, 2000, ss. 192–207.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Śliwiński Józef, Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic, Olsztyn 1993.
Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73–90.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [30.08.2013]
Strona Urzędu Gminy Pisz [10.09.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [21.07.2014]