Epidemia cholery w XIX wieku

Epidemia cholery w XIX wieku – najgroźniejszy atak tej choroby odnotowany został w Europie w latach 1831-1838. Kolejna fala epidemii pojawiła się w latach 1848-1855.

Wybuch epidemii i sposoby jej powstrzymania

Warmia i Mazury zostały nią dotknięte w nie mniejszym stopniu niż pozostałe obszary. Zaraźliwą, zakaźną chorobę przewodu pokarmowego wywoływało spożycie jedzenia lub wody skażonych przecinkowcem cholery. W 1831 roku epidemia wybuchła w Królestwie Polskim. Przywlekły ją wojska rosyjskie.

W Królewcu powołano specjalną komisję do zwalczania cholery. Za jej pierwowzór można uznać Kolegium Zdrowia utworzone w czasie epidemii dżumy, której pierwsze oznaki odnotowano w 1708. W maju 1831 roku wyznaczono specjalne punkty przekraczania granic Prus Wschodnich, a przybysze byli zobligowani do przejścia kwarantanny. Podróżni otrzymywali zaświadczenia o stanie zdrowia. Zakazano przewożenia przez granicę starych wełnianych nakryć, ubrań oraz bielizny. Starano się również ograniczyć liczbę większych zbiorowych kontaktów w miejscach użyteczności publicznej. Zabraniano organizowania pielgrzymek,a w miejscowościach przygranicznych odwoływano tradycyjne jarmarki. Kolejnym ze stosowanych środków zapobiegawczych okazał się kolportaż instrukcji zawierających informacje o sposobach zabezpieczenia się przed zakażeniem. Opisano również objawy cholery, którymi były biegunka oraz wymioty; rzadziej towarzyszyła im gorączka i ból brzucha.

Profilaktyka orbitowała wokół kilku podstawowych zaleceń. Należało jak najczęściej przebywać na świeżym powietrzu, dbać o spokojny, regularny sen oraz unikać sytuacji stresujących, wywołujących obawy, uczucie zniechęcenia i wycieńczenia psychicznego. Dieta miała bazować na chudym mięsie (drobiu, cielęcinie, wołowinie), kaszy, ryżu i ziemniakach. Stanowczo zakazywano spożywania alkoholu i kwaśnych potraw. W przypadku napojów wyskokowych wyjątek uczyniono jedynie dla wina i koniaku. Wymienione wskazania i nakazy dotyczyły jednak niewielkiej części uprzywilejowanej ludności. Przeważająca większość miejscowych, przede wszystkim mieszkańcy miasteczek i wsi, żyli niezwykle skromnie, a ich dieta i sposób dbania o własne zdrowie był ograniczony do minimum. Jednostajne, ubogie w wartości odżywcze pożywienie, brak nawyków higienicznych i sanitarnych nie pozostawiały złudzeń co do uchronienia ludności przed cholerą. Również osoby bezpośrednio odpowiedzialne za wprowadzenie rządowych nakazów i obostrzeń okazywały się ludźmi zupełnie nieodpowiedzialnymi, lekceważącymi realne zagrożenie.

Do Królewca zaczęły napływać wkrótce raporty ukazujące niesumienność i bezmyślność lokalnych urzędników. Zarzuty dotyczyły w znacznym stopniu bezceremonialnego łamania zakazu handlu obwoźnego. W maju 1831 roku odnotowano pierwszy przypadek cholery. W Stołupianach (obecnie w obwodzie kaliningradzkim) zmarł lekarz, który niedawno powrócił z guberni suwalskiej. Liczba zachorowań zaczęła systematycznie wzrastać. Wkrótce dotarły wieści o wybuchu epidemii w Gdańsku. Kolejne zachorowania odnotowano w Piławie, Kłajpedzie, Tylży i Królewcu. W ogarniętym chorobą Królewcu lekarze rozpoczęli wydawanie pisma o znamiennym tytule Cholera Zeitung, zawierającego informacje o metodach uniknięcia zakażenia. Lekarzom udało się wydać 16 numerów pisma, które wychodziło dwa razy w tygodniu. Samo miasto zostało otoczone ochronnym kordonem.

Do Królewca nie dowożono żywności, co przyczyniło się do wzrostu cen. W odciętym od świata mieście zaczęły się szerzyć plotki i teorie spiskowe, które łatwo znajdowały posłuch wśród przerażonych, sfrustrowanych mieszkańców. I tak lekarze mieli nieść pomoc jedynie najzamożniejszym, a sama choroba była wymysłem miejskich władz, pragnących w ten sposób pozbyć się najuboższych mieszkańców. Zamieszki, które wybuchły pod koniec lipca 1831 roku, były naturalną konsekwencją wzrastającego napięcia. Bezpośrednią przyczyną ich wybuchu miała być śmierć ucznia ciesielskiego, którego leczenie zostało rzekomo zaniedbane przez prowadzącego lekarza. Tłumy mieszkańców Królewca uczestniczyły w pogrzebie chłopaka. Skierowały się one następnie w stronę budynku policji. Szef policji uciekł, a po szturmie policyjnej siedziby ludność ruszyła do szpitala. Zamierzano uratować przebywających tam chorych przed zatruciem. Zamieszki udało się stłumić dopiero za sprawą ochotniczej straży obywatelskiej. Aresztowano 500 osób. W tym czasie w mieście zmarło 705 ludzi.

Epidemia cholery na Warmii i Mazurach

W sierpniu cholera przywędrowała do Nidzicy i Ostródy. W Nidzicy zmarły wówczas 94 osoby. Następnie pojawiła się w Iławie. W październiku i listopadzie zachorowały w tym mieście 322 osoby - spośród nich aż 205 zmarło. Epidemia w Olsztynie zabiła natomiast 71 mieszkańców. W październiku 1831 roku cholera dotarła do Pasymia. Przerażenie wśród mieszkańców potęgował fakt, iż w mieście nie było ani jednego lekarza. Zachorowało 400 osób. Trzem medykom, przysłanym przed landrata von Berga, udało się uratować 132 mieszkańców. W Ełku zmarło 300 mieszkańców. Prusy Wschodnie straciły na skutek epidemii ok. 15 tys. mieszkańców.

Epidemia cholery w latach 40. i 50. XIX wieku

Kolejna fala epidemii nawiedziła Iławę po klęsce głodu, która dotknęła miasto w latach 1844-1847. W 1848 roku cholera odebrała życie 398 mieszkańcom. Pięć lat później zmarły 96 osoby.

Cholera uderzyła w mieszkańców jeszcze w 1855 roku, zabijając 99 osób. W 1837 roku choroba powróciła do Ełku. Zmarło wówczas 80 mieszkańców. Sytuacja powtórzyła się w roku 1853, kiedy życie straciły 333 osoby. Olsztyn uniknął fali zachorowań w roku 1849 i 1852. Jednak w 1855 roku epidemia zaatakowała miasto. Zachorowało 70 osób, z których 22 zmarły. Rok później cholera powróciła, zabijając 215 osób.

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Łukasiewicz Dariusz, Choroba i zdrowie w Królestwie Prus w XIX wieku (1806-1871), Colloquim Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych Akademii Marynarki Wojennej, 2013, nr 2, s.7-36.
Olkowski Zbigniew, Epidemia cholery azjatyckiej w Prusach Wschodnich w latach 1831-1832, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1968, nr 4, s. 531-572.
Toeppen Max, Historia Mazur, przeł. Małgorzata Szymańska-Jasińska, oprac. i wstępem opatrzył Grzegorz Jasiński, Olsztyn 1995.
Włodarczyk Daniel, Od powietrza, głodu, ognia i wojny, Inowrocław 1998.