Łajsy (gmina Pieniężno)

Łajsy
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Pieniężno
Liczba ludności (2010)	227
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Łajsy
Położenie na mapie Polski Łajsy
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Łajsy (niem. Layss) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Pieniężno. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 227 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie Łajsy i Pajtuny. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jan Wołoszyn.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w południowo-zachodniej części Wzniesień Górowskich, 2 km na północny wschód od Pieniężna; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 510 na odcinku Pieniężno - Lelkowo.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona na starym pruskim polu osadniczym zwanym Lays. Przywilej lokacyjny otrzymała 5 maja 1304 roku; obejmowała wówczas 65 łanów, z których cztery przyznano kościołowi, a osiem sołtysowi. Wkrótce potem założono we wsi karczmę oraz młyn. Wieś znacznie ucierpiała podczas ostatniej wojny polsko-krzyżackiej; odłogiem leżała tu wówczas prawie połowa ziemi (24 spośród 50 łanów). Ponowne zasiedlenie przebiegało bardzo powoli. W połowie XVII wieku na 59 łanach gospodarowało 15 chłopów i dwóch sołtysów, zaś karczma była własnością burgrabiego pieniężnieńskiego. W 1783 roku była to wieś królewska. Kościół w Łajsach wybudowano w XIV wieku. Aż do XVIII wieku działała przy nim szkoła parafialna.

Przed wybuchem II wojny światowej większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa i leśnictwa, 60 osób pracowało w przemyśle i rzemiośle, a 36 - w handlu i komunikacji.

Liczba mieszkańców i gospodarstw

1783 - 37 gospodarstw rolne

1820 - 270 osób, 34 gospodarstwa rolne

1857 - 401 osób

1905 - 478 osób

1933 - 576 osób

1939 - 500 osób, 125 gospodarstw domowych

Zabytki

• Częściowo zachowany średniowieczny układ ruralistyczny.
• Kościół pw. św. Mikołaja z XIV wieku, przebudowany w XVIII wieku, neogotycki.
• Cmentarz przykościelny.

Ludzie związani z miejscowością

• Jan z Łajs (ok. 1310-po 1388) - pochodzący z miejscowości założyciel Olsztyna.

Bibliografia

1. Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
2. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
3. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
4. Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 12.11.2013]
5. Gminna ewidencja zabytków w: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Pieniężno, załącznik nr 1 [data dostępu: 12.11.2013]
6. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 12.11.2013]
7. Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 12.11.2013]