Łajsy (gmina Pieniężno): Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Łajsy ''' (niem. ''Layss'') – | + | ''' Łajsy ''' (niem. ''Layss'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat braniewski|powiecie braniewskim]], w [[Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)|gminie Pieniężno]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny|administracyjnie]] do [[Województwo elbląskie|województwa elbląskiego]]. |
| − | + | W 2010 roku liczyła 227 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie: Łajsy i [[Pajtuny]]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Jan Wołoszyn]]<ref>[http://bip.pieniezno.pl/?cid=91/ Strona Urzędu Miasta i Gminy Pieniężno] [12.11.2013]</ref>. | |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | |||
| − | <br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w północnej części województwa | + | Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko–mazurskiego, w południowo–zachodniej części [[Wzniesienia Górowskie|Wzniesień Górowskich]], 2 km na północny wschód od [[Pieniężno|Pieniężna]]; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 510 na odcinku Pieniężno - [[Lelkowo]]. |
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś została założona na starym pruskim polu osadniczym zwanym ''Lays''. W 1304 roku biskup [[Eberhard z Nysy]] wystawił dokument lokacyjny na obszar 65 łanów. Jego odbiorcą był Marcin von der Mark. Jednocześnie 4 łany przeznaczono na poczet przyszłej parafii. Kościół pw. św. Mikołaja został wybudowany w XIV stuleciu. Ówczesnym proboszczem był niejaki Gotfriedus. Wieś kilkakrotnie ucierpiała w okresie [[ | + | Wieś została założona na starym [[Prusowie |pruskim]] polu osadniczym zwanym ''Lays''. W 1304 roku biskup [[Eberhard z Nysy]] wystawił dokument lokacyjny na obszar 65 łanów. Jego odbiorcą był Marcin von der Mark. Jednocześnie 4 łany przeznaczono na poczet przyszłej parafii. Kościół pw. św. Mikołaja został wybudowany w XIV stuleciu. Ówczesnym proboszczem był niejaki Gotfriedus. Wieś kilkakrotnie ucierpiała w okresie [[Wojny polsko-krzyżackie| wojen polsko–krzyżackich]]. Po 1521 roku połowa ziemi leżała odłogiem. Zniszczeniu uległ również kościół, który odbudowano w XVI wieku. Konsekracji świątyni dokonał biskup [[lkwim: Stanisław Hozjusz| Stanisław Hozjusz]]. W 1656 roku uprawą ziemi zajmowało się 2 sołtysów i 15 chłopów. W 1783 roku Łajsy składały się z 37 budynków. W 1818 roku wieś liczyła 210 mieszkańców. W 1939 roku Łajsy były zamieszkane przez 500 osób. |
| + | |||
| + | Przed wybuchem [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojny światowej]] większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa i leśnictwa, 60 osób pracowało w przemyśle i rzemiośle, a 36 w handlu i komunikacji. Po zakończeniu II wojny światowej miejscowość uzyskała status wsi sołeckiej. W 1958 roku odbudowano kościół, który uległ częściowemu zniszczeniu w czasie działań wojennych w 1945 roku. W 1999 roku Łajsy były zamieszkane przez 256 osób. W miejscowości funkcjonuje świetlica wiejska. | ||
| − | |||
| − | Liczba mieszkańców i gospodarstw | + | Liczba mieszkańców i gospodarstw w poszczególnych latach: |
| − | 1783 - 37 gospodarstw rolne | + | *1783 r. - 37 gospodarstw rolne |
| − | 1820 - 270 osób, 34 gospodarstwa rolne | + | *1820 r. - 270 osób, 34 gospodarstwa rolne |
| − | 1857 - 401 osób | + | *1857 r. - 401 osób |
| − | 1905 - 478 osób | + | *1905 r. - 478 osób |
| − | 1933 - 576 osób | + | *1933 r. - 576 osób |
| − | 1939 - 500 osób, 125 gospodarstw domowych | + | *1939 r. - 500 osób, 125 gospodarstw domowych |
| − | |||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | We wsi znajduje się [[Galeria Sztuki "Łajskówka"]] | + | We wsi znajduje się [[Galeria Sztuki "Łajskówka"]] utworzona przez [[Stowarzyszenie Agroturystyczne Ziemi Pieniężnieńskiej]]. |
<br/> | <br/> | ||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *częściowo zachowany średniowieczny układ ruralistyczny |
| − | *[[lkwim:Kościół pw. św. Mikołaja w Łajsach| | + | *[[lkwim:Kościół pw. św. Mikołaja w Łajsach|kościół]] z XIV wieku, przebudowany w XVIII wieku, neogotycki |
| − | * | + | *cmentarz przykościelny |
| − | * | + | *pięć kapliczek przydrożnych |
| − | |||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[lkwim: Jan z Łajs|Jan z Łajs]] (ok. | + | *[[lkwim: Jan z Łajs|Jan z Łajs]] (ok. 1310–1388) - pochodzący z miejscowości założyciel [[Olsztyn|Olsztyna]] |
| − | *[[Stanisław Chorążyczewski|Stanisław Chorążyczewski]] – urodzony w Łajsach (1953) | + | *[[Stanisław Chorążyczewski|Stanisław Chorążyczewski]] – urodzony w Łajsach (1953) rzeźbiarz–amator |
| − | |||
==Ciekawostki== | ==Ciekawostki== | ||
| − | We wsi, której patronuje św. Jan Napomucen (patron dobrej spowiedzi, mostów, przepraw i życia rodzinnego) znajduje się skansen maszyn rolniczych "Uchronić od zapomnienia" usytuowany na wolnym powietrzu. Zgromadzono tu ponad 50 maszyn sprzed II wojny światowej. Niektóre z nich pochodzą z przedwojennej odlewni żeliwa A. Schirrmachera w Pieniężnie. Wystawione są również maszyny z lat 50. XX wieku polskiej produkcji. Skansen zdobią rzeźby i ule wykonane przez miejscowego artystę Stanisława Chorążyczewskiego<ref>[http://pieniezno.pl/pl/calendar/content/151/1539 | + | We wsi, której patronuje św. Jan Napomucen (patron dobrej spowiedzi, mostów, przepraw i życia rodzinnego), znajduje się skansen maszyn rolniczych "Uchronić od zapomnienia" usytuowany na wolnym powietrzu. Zgromadzono tu ponad 50 maszyn sprzed II wojny światowej. Niektóre z nich pochodzą z przedwojennej odlewni żeliwa A. Schirrmachera w Pieniężnie. Wystawione są również maszyny z lat 50. XX wieku polskiej produkcji. Skansen zdobią rzeźby i ule wykonane przez miejscowego artystę Stanisława Chorążyczewskiego<ref>[http://pieniezno.pl/pl/calendar/content/151/1539/ Strona Pieniężna] [21.09.2014]</ref>. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 83: | Linia 79: | ||
#''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857. | #''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857. | ||
#''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. | #''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. | ||
| − | #[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka | + | #[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [12.11.2013] |
| − | # | + | #[http://bip.pieniezno.pl/?app=uchwaly&nid=1231| Strona Urz edu Miasta i Gminy Pieniężno] [12.11.2013] |
| − | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [ | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013] |
| − | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/braunsberg.html| Verwaltungsgeschichte] [ | + | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/braunsberg.html| Verwaltungsgeschichte] [12.11.2013] |
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 18:33, 30 lis 2014
| Łajsy | |
| | |
![Kościół w Łajsach Strona Miasta i Gminy Pieniężno [12.11.2013]](/index.php/Plik:Lajsy.jpg) Kościół w Łajsach Strona Miasta i Gminy Pieniężno [12.11.2013]
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | braniewski |
| Gmina | Pieniężno |
| Liczba ludności (2010) | 227 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Łajsy | |
| Położenie na mapie Polski  Łajsy | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Łajsy (niem. Layss) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Pieniężno. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.
W 2010 roku liczyła 227 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie: Łajsy i Pajtuny. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jan Wołoszyn[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko–mazurskiego, w południowo–zachodniej części Wzniesień Górowskich, 2 km na północny wschód od Pieniężna; przebiega przez nią droga wojewódzka nr 510 na odcinku Pieniężno - Lelkowo.
Dzieje miejscowości
Wieś została założona na starym pruskim polu osadniczym zwanym Lays. W 1304 roku biskup Eberhard z Nysy wystawił dokument lokacyjny na obszar 65 łanów. Jego odbiorcą był Marcin von der Mark. Jednocześnie 4 łany przeznaczono na poczet przyszłej parafii. Kościół pw. św. Mikołaja został wybudowany w XIV stuleciu. Ówczesnym proboszczem był niejaki Gotfriedus. Wieś kilkakrotnie ucierpiała w okresie wojen polsko–krzyżackich. Po 1521 roku połowa ziemi leżała odłogiem. Zniszczeniu uległ również kościół, który odbudowano w XVI wieku. Konsekracji świątyni dokonał biskup Stanisław Hozjusz. W 1656 roku uprawą ziemi zajmowało się 2 sołtysów i 15 chłopów. W 1783 roku Łajsy składały się z 37 budynków. W 1818 roku wieś liczyła 210 mieszkańców. W 1939 roku Łajsy były zamieszkane przez 500 osób.
Przed wybuchem II wojny światowej większość mieszkańców utrzymywała się z rolnictwa i leśnictwa, 60 osób pracowało w przemyśle i rzemiośle, a 36 w handlu i komunikacji. Po zakończeniu II wojny światowej miejscowość uzyskała status wsi sołeckiej. W 1958 roku odbudowano kościół, który uległ częściowemu zniszczeniu w czasie działań wojennych w 1945 roku. W 1999 roku Łajsy były zamieszkane przez 256 osób. W miejscowości funkcjonuje świetlica wiejska.
Liczba mieszkańców i gospodarstw w poszczególnych latach:
- 1783 r. - 37 gospodarstw rolne
- 1820 r. - 270 osób, 34 gospodarstwa rolne
- 1857 r. - 401 osób
- 1905 r. - 478 osób
- 1933 r. - 576 osób
- 1939 r. - 500 osób, 125 gospodarstw domowych
Kultura
We wsi znajduje się Galeria Sztuki "Łajskówka" utworzona przez Stowarzyszenie Agroturystyczne Ziemi Pieniężnieńskiej.
Zabytki
- częściowo zachowany średniowieczny układ ruralistyczny
- kościół z XIV wieku, przebudowany w XVIII wieku, neogotycki
- cmentarz przykościelny
- pięć kapliczek przydrożnych
Ludzie związani z miejscowością
- Jan z Łajs (ok. 1310–1388) - pochodzący z miejscowości założyciel Olsztyna
- Stanisław Chorążyczewski – urodzony w Łajsach (1953) rzeźbiarz–amator
Ciekawostki
We wsi, której patronuje św. Jan Napomucen (patron dobrej spowiedzi, mostów, przepraw i życia rodzinnego), znajduje się skansen maszyn rolniczych "Uchronić od zapomnienia" usytuowany na wolnym powietrzu. Zgromadzono tu ponad 50 maszyn sprzed II wojny światowej. Niektóre z nich pochodzą z przedwojennej odlewni żeliwa A. Schirrmachera w Pieniężnie. Wystawione są również maszyny z lat 50. XX wieku polskiej produkcji. Skansen zdobią rzeźby i ule wykonane przez miejscowego artystę Stanisława Chorążyczewskiego[2].
Bibliografia
- Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1973.
- Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
- Strona Urz edu Miasta i Gminy Pieniężno [12.11.2013]
- Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
- Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]
Przypisy
- ↑ Strona Urzędu Miasta i Gminy Pieniężno [12.11.2013]
- ↑ Strona Pieniężna [21.09.2014]
