Świerk pospolity

Świerk pospolity
Picea abies
(L.) H. Karst.
Świerk pospolity, źródło: Köhler's Medizinal-Pflanzen (F. E. Köhler)
Systematyka
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny naczyniowe
Gromada	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	świerk
Gatunek	świerk pospolity
Synonimy
Picea excelsa (Lam.) Link

Świerk pospolity Picea abies (L.) H.Karst. – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae).

Morfologia

Osiąga wysokość 50 m i 2 m pierśnicy. Korona jest bardzo regularna, stożkowata. W odróżnieniu od jodły ma gałęzie osadzone okółkowo, nieco zwisające. Brązowe szyszki długości 10–18 cm (największe wśród świerków) rozwijają się na szczycie korony. Jesienią, podczas dojrzewania nasion, w całości spadają na ziemię.

Ciemnozielone, sztywne igły (10–20 mm długości) osadzone są na dolnej stronie pędów grzebieniasto, a na górnej – szczoteczkowato. Prosty pień ma czerwonobrązową korowinę.

System korzeniowy powierzchniowy, korzeń palowy zanika po pierwszych kilku latach wzrostu. Płytki system korzeniowy świerka czyni go wrażliwym na zaopatrzenie w wodę oraz podatnym na wywroty (wiatrowały).

Rozmieszczenie i ekologia

Świerk pospolity jest gatunkiem europejskim, borealno-górskim. Swym zasięgiem obejmuje prawie całą Skandynawię, północno-zachodnią Rosję, kraje nadbałtyckie oraz góry Środkowej Europy (głównie Alpy i Karpaty).

W Polsce ma dwa ośrodki częstego występowania: północno-wschodni (borealna część zasięgu) i południowy (pas wyżyn środkowopolskich, Nizina Śląska, Kotlina Sandomierska i góry – od Sudetów po Bieszczady). Granica zwartego zasięgu świerka w Polsce północno-wschodniej przebiega od Braniewa poprzez okolice Morąga, Olsztyna i Szczytna, i dalej – do Puszczy Białowieskiej.

Trwa dyskusja, czy obecność "pasa bezświerkowego" (dysjunkcji środkowopolskiej) w Polsce jest wynikiem niedokończonej migracji tego gatunku po okresie zlodowaceń, czy też wynika ona z wielowiekowych wylesień, przekształcania siedlisk i niewłaściwej dla tego gatunku gospodarki leśnej na tym terenie.

Na Warmii i Mazurach gatunek ten nie był w przeszłości tak częsty jak obecnie. Jeszcze do XVI w. był jedynie drzewem domieszkowym, tylko na wschodzie regionu odgrywał większą rolę. Tak powszechne obecnie dominowanie świerka nie jest procesem naturalnym, lecz wynika z działalności gospodarczej człowieka, przede wszystkim nadmiernego pozyskiwania gatunków liściastych (szczególnie dęba szypułkowego i lipy drobnolistnej).

Dopiero od 1740 r. datuje się sztuczne sadzenie świerka, który okazał się doskonałym surowcem dla rozwijającego się przemysłu papierniczego. Dobrym przykładem jest Puszcza Romincka, która ze względu na przewagę drzewostanów świerkowych (ponad 41%) jest często określana "polską tajgą". Pierwotnie jednak dominowały na jej obszarze lasy świeże i mieszane (70% siedlisk), w których świerk stanowił jedynie domieszkę.

Wartość użytkowa

Drewno świerka jest cenionym surowcem do produkcji celulozy. Ze względu na swoją lekkość jest powszechnie wykorzystywane w budownictwie. Od wieków wykorzystywane jest do konstrukcji pudeł rezonansowych instrumentów muzycznych.

Świerk jest cenioną roślina ozdobną – jego liczne odmiany są powszechnie sadzone w parkach i ogrodach.

Ciekawostki

Świerki sadzone na niewłaściwych siedliskach monokultury świerkowe przysparzają leśnikom wielu problemów. Okazały się bowiem bardzo wrażliwe na atak szkodników i chorób.

Wskutek zmian klimatycznych związanych z globalnym ociepleniem przewiduje się stopniowe wypieranie świerka z naszych lasów przez bardziej ciepłolubne gatunki liściaste (np. buk zwyczajny), zwłaszcza na obszarach, na których występuje on rzadko. Ponadto współczesne leśnictwo w znacznie większym niż w przeszłości stopniu prowadzi uprawę lasu zgodnie z typem siedliska, czego efektem jest stopniowa przebudowa struktury gatunkowej drzewostanów i zwiększenie udziału gatunków liściastych.

Świerk pospolity (oraz inne drzewa iglaste) od niepamiętnych czasów był symbolem życia i odradzania się, trwania i płodności. W XVI w. pojawił się w Europie jako drzewko bożonarodzeniowe (w Polsce tradycja ta pojawiła się na przełomie XVIII i XIX wieku).

Zobacz też

pl.wikipedia.org, świerk pospolity [21.05.2014]

Bibliografia

Polakowski Benon, Świat roślinny Warmii i Mazur, Olsztyn 1971.
Biologia świerka pospolitego, red. Adam Boratyński, Bugała Władysław, Poznań 1998.
Sokołowski Aleksander Władysław, Lasy północno-wschodniej Polski, Warszawa 2006.
Matuszkiewicz Władysław, Sikorski Piotr, Szwed Wojciech, Wierzba Marek, Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla, Warszawa 2012.