Albrecht Hohenzollern

Albrecht Hohenzollern Wielki mistrz Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Książę w Prusach
Portret Albrechta Hohenzollerna, [2]
Data i miejsce urodzenia	17 V 1490 r. Ansbach
Data i miejsce śmierci	20 III 1568 r. Tapiewo (Tapiu)
Miejsce spoczynku	Królewiec

Albrecht Hohenzollern (ur. 17 V 1490 r. w Ansbach, zm. 20 III 1568 r. w Tapiewie) – ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego, pierwszy książę pruski po sekularyzacji zakonu w 1525 r.

Życiorys

Albrecht był synem margrabiego Fryderyka Hohenzollerna i Zofii Jagiellonki, córki Kazimierza IV Jagiellończyka. Był siostrzeńcem królów polskich: Jana Olbrachta, Aleksandra i Zygmunta I Starego.

Szkoła i wykształcenie

Albrecht posiadał liczne rodzeństwo, dlatego nie mógł liczyć na odziedziczenie majątku ani tytułu po ojcu. Tak jak młodsze rodzeństwo, Albrechta czekała kariera duchowna. Wychowaniem Albrechta i jego rodzeństwa zajął się Ulryk Seger, mistrz sztuk wyzwolonych. Młody książę nie miał jednak głowy do nauki, bardziej interesował się sztuką wojenną niż podstawowymi naukami. Łacinę opanował w stopniu podstawowym. W 1504 r. Albrecht z rozkazu ojca wyjechał do Kolonii na dwór landgrafa heskiego Hermana IV pełniącego obowiązki arcybiskupa. Mając 16 lat Albrechta mianowano kanonikiem przy katedrze w Kolonii. Hohenzollern myślał o wyjeździe na studia do Italii, jednak spotkało się to z ostrym sprzeciwem ojca oraz brakiem aprobaty ze trony arcybiskupa Kolonii.

Wielki mistrz zakonu krzyżackiego

Rok 1510 przyniósł zmiany w życiu Albrechta. W tym czasie trwały negocjacje, aby Albrecht mógł objąć urząd wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Ostatecznie jego starania zakończyły się sukcesem i 13 lutego 1511 r. w Zschillen w Saksonii Albrecht został ogłoszony wielkim mistrzem.

Herb Albrechta, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego,
źródło: [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d8/Wg_brandenburg.gif

Po 1466 r. każdy nowo wybrany mistrz krzyżacki musiał składać hołd królowi polskiemu. Tak samo Albrecht zobowiązany był do udania się do Krakowa do swojego wuja Zygmunta Starego i złożenia mu hołdu lennego. Jednak po namowach Dietricha von Schönberga, Albrecht gotowy był bardziej do wojny z Polską niż złożenia hołdu lennego. W 1519 r. Zygmunt I wypowiedział wojnę Albrechtowi. W trakcie działań wojennych próbowano zawrzeć pokój, który ostatecznie po namowach rodziny Hohenzollernów, Karola V Habsburga oraz Jagiellonów z Czech i Węgier został zawarty w Toruniu.

2 kwietnia 1525 r. Albrecht przybył wraz z delegacją do Krakowa. 10 kwietnia złożył przysięgę na rynku krakowskim. Albrecht na mocy układów krakowskich został pierwszym księciem pruskim. Zakon krzyżacki został sekularyzowany, a na jego miejsce powstały Prusy Królewskie oraz Prusy Książęce rządzone przez Albrechta. Dalsze prawo do sukcesji otrzymali także jego bracia: Jerzy, Kazimierz i Jan z potomstwem męskim. Po ich śmierci Prusy Książęce miały zostać wcielone do Polski. Lenno nakładało na księcia obowiązek służby wojskowej, ograniczało jurysdykcję. Albrechtowi nadano godność senatora Korony przez prawo zasiadania w radzie przy królu na sejmach i sejmikach. Zacieśniła się wówczas współpraca Albrechta z królem na tle polityki bałtyckiej (Inflanty). Służył on królowi radami w sprawach reorganizacji armii i floty. Albrecht miał duże wpływy w Polsce, szczególnie za Zygmunta Augusta. Przyjaźnił się z kanclerzem Szydłowieckim, hetmanem Tarnowskim. Korespondował i utrzymywał kontakty z wieloma czołowymi mężami stanu i przedstawicielami kultury polskiej.

Pomnik Albrechta Hohenzollerna znajdujący się na Zamku w Malborku,
źródło: wikimedia.org dostęp 28 grudnia 2013

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

Albrecht zajmował się teologią i sztuką wojskową, był bibliofilem. Założył dwie biblioteki prywatne i jedną publiczną. Zbierał materiały do dziejów Prus, utrzymywał kontakty z wybitnymi umysłami w Polsce i za granicą. Był mecenasem pisarzy, uczonych i drukarzy. W 1544 r. w Królewcu Albrecht założył uniwersytet, któremu król aktem z 1560 r. nadał takie same prawa, jakie posiadał Uniwersytet Krakowski. Studiowała tam młodzież również z Polski i Litwy. Albrecht popierał materialnie Polaków i Litwinów studiujących w Królewcu. Ufundował im specjalne stypendium. Język polski cieszył się dużą popularnością na uniwersytecie i był przedmiotem uprzywilejowanym. Królewiec stał się ważnym ośrodkiem polskiego piśmiennictwa reformacyjnego. Albrecht sprowadził tu wielu drukarzy, wydawców i pisarzy polskich. Z jego inicjatywy ukazał się pierwszy polski przekład Nowego Testamentu (1551 – 1552) opracowany przez Stanisława Murzynowskiego.

Srebrna Biblioteka Albrechta Hohenzollerna

Jeden z woluminów Srebrnej Biblioteki Albrechta Hohenzollerna,
źródło: Hohenzollernowie, w: Dynastie Europy, red. Joanna Cieślewska, t. 7, Inowrocław 2010.

Srebrna Biblioteka powstała dzięki Albrechtowi Hohenzollernowi i jego drugiej żonie Annie Marii Brunszwickiej. Biblioteka swoją nazwę wzięła od srebrnych opraw ksiąg. Albrecht zakładając bibliotekę zamkową w Królewcu umieścił w niej również Srebrną Bibliotekę. Poza funkcją użytkową miała bardziej pełnić funkcję reprezentacyjną. Pierwsza księga trafiła na zamek w 1550 r. Natomiast reszta księgozbioru została zebrana w latach 50. i 60. XVI wieku.

Srebrna Biblioteka Albrechta Hohenzollerna przechowywana była na zamku w Królewcu do zakończenia II wojny światowej. Do czasów współczesnych zachowało się jedynie 20 woluminów, z czego 15 znajduje się w Polsce: 12 w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, jeden jest w posiadaniu Biblioteki Narodowej w Warszawie, jeden w Zbiorach Sztuki na Wawelu oraz jeden egzemplarz znajduje się w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Ciekawostki

Albrecht był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Dorota Oldenburg, córka króla Danii i Norwegii – Fryderyka I i Anny Hohenzollern. Para miała szóstkę dzieci. Drugą żoną Albrechta była od 1550 r. Anna Maria, córka Eryka I, starszego księcia brunszwickiego i Elżbiety Hohenzollern. Z drugiego związku narodziło się dwoje dzieci.

Grosz pruski z 1534 roku,
źródło: wikimedia.org dostęp 28 grudnia 2013

W czasach Albrechta Hohenzollerna produkowany był grosz pruski z wizerunkiem samego władcy oraz jego inskrypcją: Iustus ex fide vivit – sprawiedliwy z wiary żyć będzie.

Bibliografia

Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku, Warszawa 1963.
Hohenzollernowie, w: Dynastie Europy, red. Joanna Cieślewska, t. 7, Inowrocław 2010.
Dynastie Europy, red. Antoni Mączak, Wrocław 2009.