Bartąg

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Bartąg

Bartąg nad Łyną.Fot. Mieczysław Kalski
Bartąg nad Łyną.
Fot. Mieczysław Kalski
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Stawiguda
Liczba ludności (2012) 106
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Bartąg
Bartąg
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Bartąg
Bartąg
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Bartąg (niem. Gross Bertung) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2012 r. wieś liczyła 106 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Grzegorz Kołakowski[1].

Fot. Mieczysław Kalski

Położenie

Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, nad lewym brzegiem Łyny, w odległości 6 km na południe od Olsztyna, nad jeziorem Bartąg.

Dzieje miejscowości

Wieś lokowano w 1345 r. na obszarze dawnej osady staropruskiej. Wystawcą przywileju na prawie chełmińskim był Henryk z Lutr. Odnowienie lokacji miało miejsce w 1463 r.

Pierwotna nazwa wsi Deutsche Bertung pojawiała się w różnych wersjach: Bertingshusen, Bering (1576), Gross Berting (1701). Przez miejscowych zwana była Bartonkiem. We wsi działała karczma, a w 1718 r. znajdował się tu folwark kapituły warmińskiej obejmujący obszar 60 łanów.

Zachowany do czasów współczesnych kościół gotycki w Bartągu pochodzi z drugiej poł. XIV w. Świątynia uległa zniszczeniu w XVII w. (1681). Po spaleniu została odbudowana na początku XVIII w. Konsekracji budowli w 1724 r. dokonał ówczesny biskup Jan Franciszek Kurdwanowski. W tym okresie przy kościele istniała szkoła oraz szpital. Od 1776 r. proboszczem w Bartągu był Tomasz Grem, który apelował do władz o poprawę stanu szkolnictwa na Warmii.

W 1807 r. miejscowość dotkliwie przeżyła przemarsz wojsk francuskich. Po 1863 r. do Bartąga przybywali szukający schronienia powstańcy z Królestwa Polskiego. W 1861 r. na 447 mieszkańców aż 385 posługiwało się językiem polskim. W czasie plebiscytu w 1920 r. w Bartągu za Polską padło 30 głosów, natomiast za Prusami – 385.

Po zakończeniu II wojny światowej Bartąg uzyskał status wsi sołeckiej, uruchomiona została szkoła, biblioteka oraz poczta. Obecnie we wsi działa poczta oraz ośrodek zdrowia.

Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:

  • 1818 – 277 osób
  • 1861 – 447 osób
  • 1939 – 798 osób
  • 1998 – 471 osób

Edukacja

W Bartągu funkcjonuje przedszkole.

Kultura

W Bartągu organizowany jest Letni Festiwal Teatrów Wiejskich "Pod Brzozą". Działa tu również Stowarzyszenie "Teatr Prawie Dorosły".

Ludzie związani z miejscowością

Zabytki

  • kościół gotycki pw. św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej z 2. poł. XIV w., odbudowany po zniszczeniach na przełomie XVII i XVIII w., rozbudowany w 1934 roku

We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny, ołtarze boczne z końca XVIII w. oraz barokowa ambona.

  • pomnik poległych w czasie I wojny światowej wbudowany w kościelną bramę.

W 2006 r. płyty zostały skradzione. Dzięki staraniom miejscowego proboszcza dwa lata później doszło do odsłonięcia nowych tablic wykonanych z marmuru.

  • cmentarz przykościelny
  • przykościelna kapliczka wzniesiona w 1897 r.
  • cmentarz rzymskokatolicki z końca XIX w.
  • budynek plebanii wzniesiony w 1850 roku
  • stajnia (1927) oraz obora (1 ćwierć XX w.) wchodzące w skład zabudowy plebanii
  • pięć przydrożnych kapliczek warmińskich wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Przypisy


Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii, Olsztyn 1973.
Turowski Paweł, Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej, wstęp i oprac. Danuta i Norbert Kasparkowie, Olsztyn 2003.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
stawiguda.com.pl [05.03.2014]
Teatr Prawie Dorosły [05.03.2014]