Brąswałd: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja zweryfikowana][wersja zweryfikowana]
(Zabytki)
Linia 45: Linia 45:
 
W okresie [[wojny polsko-krzyżackie|wojny polsko-krzyżackiej]] w latach 1519-1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana  w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu.  Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup [[Marcin Kromer]] w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach  XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa [[Szymon Rudnicki| Szymona Rudnickiego]] w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894-1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa [[Andrzej Thiel| Andrzeja Thiela]]. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, [[Bukwałd]], [[Barkweda]], [[Kajny]], [[Redykajny]], [[Mątki]]. W 1917 roku parafia liczyła  2213 wiernych.
 
W okresie [[wojny polsko-krzyżackie|wojny polsko-krzyżackiej]] w latach 1519-1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana  w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu.  Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup [[Marcin Kromer]] w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach  XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa [[Szymon Rudnicki| Szymona Rudnickiego]] w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894-1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa [[Andrzej Thiel| Andrzeja Thiela]]. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, [[Bukwałd]], [[Barkweda]], [[Kajny]], [[Redykajny]], [[Mątki]]. W 1917 roku parafia liczyła  2213 wiernych.
  
W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna.  W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna.  W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel.  Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W latach 1887  założona została biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]], która funkcjonowała przez 4 lata.  Jeszcze wcześniej ksiądz Franciszek Karpowicz z Brąswałdu – odprawiający nabożeństwa w języku polskim – okazała się pierwszym na [[Warmia| Warmii]] biblioteki polskich książek.Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz [[Walenty Barczewki]], ówczesny proboszcz założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W [[plebiscyt 1920 |plebiscycie 1920 roku]] w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską. Od 1931 do 1938 roku działała szkoła polska. W [[okres międzywojenny|okresie międzywojennym]] we wsi działało koło [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]], którym kierował [[Augustyn Zientara]].
+
W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna.  W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna.  W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel.  Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W latach 1887  założona została biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]], która funkcjonowała przez 4 lata.  Jeszcze wcześniej ksiądz Franciszek Karpowicz z Brąswałdu – odprawiający nabożeństwa w języku polskim – okazała się pierwszym na [[Warmia| Warmii]] biblioteki polskich książek.Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz [[Walenty Barczewki]], ówczesny proboszcz założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W [[plebiscyt 1920 |plebiscycie 1920 roku]] w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską. Od 1931 do 1938 roku działała [[Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie |szkoła polska]], założona przez [[Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię]]. W [[okres międzywojenny|okresie międzywojennym]] we wsi działało koło [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]], którym kierował [[Augustyn Zientara]].
  
 
W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu [[II wojna światowa| II wojny świartowej]] w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została [[Waleria Kryczkowska]]. W miejscowości działa [[Ochotnicza Straż Pożarna w Brąswałdzie| Ochotniczej Straży Pożarnej]]. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670-lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą.
 
W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu [[II wojna światowa| II wojny świartowej]] w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została [[Waleria Kryczkowska]]. W miejscowości działa [[Ochotnicza Straż Pożarna w Brąswałdzie| Ochotniczej Straży Pożarnej]]. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670-lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą.
Linia 62: Linia 62:
  
 
==Kultura==
 
==Kultura==
Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest [[lkwim: Kiermas Warmiński w Brąswałdzie|Kiermas Warmiński]]. Dawny dom Marii Zientary-Malewskiej został przekształcony w bibliotekę; w budynku znajduje się również kącik pamięci poświęcony pisarce.
+
Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest [[lkwim: Kiermas Warmiński w Brąswałdzie|Kiermas Warmiński]]. Dawny dom [[lkwim:Maria Zientara-Malewska|Marii Zientary-Malewskiej]] został przekształcony w bibliotekę; w budynku znajduje się również kącik pamięci poświęcony pisarce. Popularyzacji poezji Marii Zientary-Malewskiej poświęcony jest także konkurs recytatorski dla dzieci i młodzieży, organizowany w Brąswałdzie od 2004 r.  
 
<br/>
 
<br/>
  
Linia 82: Linia 82:
  
 
== Turystyka ==
 
== Turystyka ==
*Żółty szlak rowerowy o długości 21,9 km - przebieg trasy: [[Dywity]] - [[Redykajny]] - [[Gutkowo]] - [[Wilimowo]] - [[Kajny]] - [[Barkweda]] - Brąswałd - [[Ługwałd]] - [[Dywity]].  
+
*Szlak rowerowy o długości 21,9 km - przebieg trasy: [[Dywity]] - [[Redykajny]] - [[Gutkowo]] - [[Wilimowo]] - [[Kajny]] - [[Barkweda]] - Brąswałd - [[Ługwałd]] - [[Dywity]].  
 +
*Szlak rowerowy o długości 40 km - przebieg trasy: [[Olsztyn]] - [[Redykajny]] - Brąswałd - [[Barkweda]] - [[Kajny]] - [[Gutkowo]] - [[Łupstych]] - [[Olsztyn]]
 
*Szlak pieszy o długości 42 km - przebieg trasy: [[Olsztyn]] - Brąswałd-most nad sztucznym korytem [[Rzeka Łyna |Łyny]] - [[Barkweda]] - [[Bukwałd]] - [[Cerkiewnik]] - [[Głotowo]] - [[Dobre Miasto]] - [[Smolajny]]
 
*Szlak pieszy o długości 42 km - przebieg trasy: [[Olsztyn]] - Brąswałd-most nad sztucznym korytem [[Rzeka Łyna |Łyny]] - [[Barkweda]] - [[Bukwałd]] - [[Cerkiewnik]] - [[Głotowo]] - [[Dobre Miasto]] - [[Smolajny]]
 
*W miejscowości ma swój koniec [[Szlak im. Marii Zientary-Malewskiej: Olsztyn - Brąswałd |Szlak im. Marii Zientary-Malewskiej: Olsztyn - Brąswałd]].
 
*W miejscowości ma swój koniec [[Szlak im. Marii Zientary-Malewskiej: Olsztyn - Brąswałd |Szlak im. Marii Zientary-Malewskiej: Olsztyn - Brąswałd]].

Wersja z 09:47, 18 cze 2014


Brąswałd

Neogotycki kościół pw. św. Katarzyny w Brąswałdzie
Neogotycki kościół pw. św. Katarzyny w Brąswałdzie
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat olsztyński
Gmina Dywity
Liczba ludności (2010) 363
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Brąswałd
Brąswałd
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Brąswałd
Brąswałd
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Brąswałd (niem. Braunswalde) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Longin Rudzik[1].

Położenie

Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, w odległości 9 km na północ od Olsztyna w pobliżu Jeziora Mosąg oraz rzeki Łyny.

Dzieje miejscowości

Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założona w roku 1338 przez wójta Henryka Lutra. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50 włók ziemi na prawie chełmińskim był niejaki Mikołaj - pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości stopniowo ewoluowała na przestrzeni wieków: Brunswald (1363), Branswalt (1517), Braunswaldt (1576), Braunswalde (1629), Brunswałt (1879).

W okresie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup Marcin Kromer w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa Szymona Rudnickiego w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894-1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa Andrzeja Thiela. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, Bukwałd, Barkweda, Kajny, Redykajny, Mątki. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych.

W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W latach 1887 założona została biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych, która funkcjonowała przez 4 lata. Jeszcze wcześniej ksiądz Franciszek Karpowicz z Brąswałdu – odprawiający nabożeństwa w języku polskim – okazała się pierwszym na Warmii biblioteki polskich książek.Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz Walenty Barczewki, ówczesny proboszcz założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W plebiscycie 1920 roku w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską. Od 1931 do 1938 roku działała szkoła polska, założona przez Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. W okresie międzywojennym we wsi działało koło Związku Polaków w Niemczech, którym kierował Augustyn Zientara.

W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu II wojny świartowej w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została Waleria Kryczkowska. W miejscowości działa Ochotniczej Straży Pożarnej. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670-lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą.

Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:

1925 – 474 osoby (1 ewangelik, 473 katolików; 71 domów)

1933 – 511 osób

1970 – 409 osób

1978 – 320 osób


Kultura

Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest Kiermas Warmiński. Dawny dom Marii Zientary-Malewskiej został przekształcony w bibliotekę; w budynku znajduje się również kącik pamięci poświęcony pisarce. Popularyzacji poezji Marii Zientary-Malewskiej poświęcony jest także konkurs recytatorski dla dzieci i młodzieży, organizowany w Brąswałdzie od 2004 r.

Ludzie związani z miejscowością

  • W latach 1894-1928 proboszczem był ks. Walenty Barczewski (1856-1928), działacz ludowy, poseł do Landtagu (został pochowany na miejscowym cmentarzu).
  • W Brąswałdzie urodziła się Maria Zientara-Malewska (1894-1984) - postać legendarna; działaczka i poetka warmińska.


Zabytki


Turystyka

Bibliografia

  1. Jadwiszczak Andrzej S., Kisielew Kazimierz, Klimek Robert, Kosińska Teresa, Warmia znana i nieznana: Brąswałd, Barkweda, Kajny, Bukwałd, Cerkiewnik, Swobodna, Gady 2012.
  2. Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość, Olsztyn 1994.
  3. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
  4. Polska Niezwykła: województwo warmińsko-mazurskie, red. Ewa Lodzińska i in., Warszawa 2008.
  5. Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
  6. Szlaki rowerowe powiatu olsztyńskiego i miasta Olsztyn, Białystok 2001.
  7. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
  8. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 10.12.2013]
  9. Dom Warmiński [data dostępu: 10.12.2013]
  10. Wikipedia: Brąswałd [data dostępu: 10.12.2013]


Przypisy