Brąswałd: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Kultura) |
|||
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | '''Brąswałd''' (niem. ''Braunswalde'') – wieś sołecka w Polsce położona w [[ | + | '''Brąswałd''' (niem. ''Braunswalde'') – [[Wieś sołecka|wieś sołecka]] w Polsce położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[Dywity (gmina wiejska)|gminie Dywity]]. W latach 1975-1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Sojewództwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. |
Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Longin Rudzik]]<ref> http://bip.warmia.mazury.pl/dywity_gmina_wiejska/170/299/Solectwa/ [data dostępu: 4.12.2013]</ref>. | Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Longin Rudzik]]<ref> http://bip.warmia.mazury.pl/dywity_gmina_wiejska/170/299/Solectwa/ [data dostępu: 4.12.2013]</ref>. | ||
| Linia 37: | Linia 37: | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Miejscowość jest położona na [[Pojezierze Olsztyńskie| Pojezierzu Olsztyńskim]], w odległości 9 km na północ od [[Olsztyn|Olsztyna]] w pobliżu [[Jezioro Mosąg| Jeziora Mosąg]] oraz [[ | + | Miejscowość jest położona na [[Pojezierze Olsztyńskie| Pojezierzu Olsztyńskim]], w odległości 9 km na północ od [[Olsztyn|Olsztyna]] w pobliżu [[Jezioro Mosąg| Jeziora Mosąg]] oraz [[Rzeka Łyna |rzeki Łyny]]. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 43: | Linia 43: | ||
Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założona w roku 1338 przez wójta [[Henryk Luter| Henryka Lutra]]. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50 włók ziemi na prawie chełmińskim był niejaki Mikołaj - pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości stopniowo ewoluowała na przestrzeni wieków: Brunswald (1363), Branswalt (1517), Braunswaldt (1576), Braunswalde (1629), Brunswałt (1879). | Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założona w roku 1338 przez wójta [[Henryk Luter| Henryka Lutra]]. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50 włók ziemi na prawie chełmińskim był niejaki Mikołaj - pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości stopniowo ewoluowała na przestrzeni wieków: Brunswald (1363), Branswalt (1517), Braunswaldt (1576), Braunswalde (1629), Brunswałt (1879). | ||
| − | W okresie [[ | + | W okresie [[Wojny polsko-krzyżackie|wojny polsko-krzyżackiej]] w latach 1519-1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup [[lkwim:Marcin Kromer]] w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa [[Szymon Rudnicki| Szymona Rudnickiego]] w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894-1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa [[Andrzej Thiel| Andrzeja Thiela]]. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, [[Bukwałd]], [[Barkweda]], [[Kajny]], [[Redykajny]], [[Mątki]]. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych. |
| − | W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W latach 1887 założona została biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]], która funkcjonowała przez 4 lata. Jeszcze wcześniej ksiądz Franciszek Karpowicz z Brąswałdu – odprawiający nabożeństwa w języku polskim – okazała się pierwszym na [[Warmia| Warmii]] biblioteki polskich książek.Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz [[Walenty Barczewki]], ówczesny proboszcz założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W [[ | + | W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W latach 1887 założona została biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]], która funkcjonowała przez 4 lata. Jeszcze wcześniej ksiądz Franciszek Karpowicz z Brąswałdu – odprawiający nabożeństwa w języku polskim – okazała się pierwszym na [[Warmia| Warmii]] biblioteki polskich książek.Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz [[Walenty Barczewki]], ówczesny proboszcz założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W [[Plebiscyt 1920 |plebiscycie 1920 roku]] w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską. Od 1931 do 1938 roku działała [[Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie |szkoła polska]], założona przez [[Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię]]. W okresie międzywojennym we wsi działało koło [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]], którym kierował [[Augustyn Zientara]]. |
| − | W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu [[II wojna światowa| II wojny | + | W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach| II wojny światowej]] w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została [[Waleria Kryczkowska]]. W miejscowości działa [[Ochotnicza Straż Pożarna w Brąswałdzie| Ochotniczej Straży Pożarnej]]. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670-lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą. |
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach: | Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach: | ||
| Linia 107: | Linia 107: | ||
[[Kategoria: Powiat olsztyński]] | [[Kategoria: Powiat olsztyński]] | ||
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Dywity (gmina wiejska)]] |
[[Kategoria: Wsie sołeckie]] | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | ||
[[Kategoria: 1301-1400]] | [[Kategoria: 1301-1400]] | ||
Wersja z 16:58, 30 cze 2014
| Brąswałd | |
| | |
 Neogotycki kościół pw. św. Katarzyny w Brąswałdzie
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Dywity |
| Liczba ludności (2010) | 363 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Brąswałd | |
| Położenie na mapie Polski  Brąswałd | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Brąswałd (niem. Braunswalde) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Longin Rudzik[1].
Spis treści
Położenie
Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, w odległości 9 km na północ od Olsztyna w pobliżu Jeziora Mosąg oraz rzeki Łyny.
Dzieje miejscowości
Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założona w roku 1338 przez wójta Henryka Lutra. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50 włók ziemi na prawie chełmińskim był niejaki Mikołaj - pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości stopniowo ewoluowała na przestrzeni wieków: Brunswald (1363), Branswalt (1517), Braunswaldt (1576), Braunswalde (1629), Brunswałt (1879).
W okresie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup lkwim:Marcin Kromer w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa Szymona Rudnickiego w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894-1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa Andrzeja Thiela. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, Bukwałd, Barkweda, Kajny, Redykajny, Mątki. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych.
W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W latach 1887 założona została biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych, która funkcjonowała przez 4 lata. Jeszcze wcześniej ksiądz Franciszek Karpowicz z Brąswałdu – odprawiający nabożeństwa w języku polskim – okazała się pierwszym na Warmii biblioteki polskich książek.Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz Walenty Barczewki, ówczesny proboszcz założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W plebiscycie 1920 roku w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską. Od 1931 do 1938 roku działała szkoła polska, założona przez Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. W okresie międzywojennym we wsi działało koło Związku Polaków w Niemczech, którym kierował Augustyn Zientara.
W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu II wojny światowej w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została Waleria Kryczkowska. W miejscowości działa Ochotniczej Straży Pożarnej. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670-lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą.
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:
1925 – 474 osoby (1 ewangelik, 473 katolików; 71 domów)
1933 – 511 osób
1970 – 409 osób
1978 – 320 osób
Kultura
Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest Kiermas Warmiński. Dawny dom Marii Zientary-Malewskiej został przekształcony w bibliotekę; w budynku znajduje się również kącik pamięci poświęcony pisarce. Popularyzacji poezji Marii Zientary-Malewskiej poświęcony jest także konkurs recytatorski dla dzieci i młodzieży, organizowany w Brąswałdzie od 2004 r.
Ludzie związani z miejscowością
- W latach 1894-1928 proboszczem był ks. Walenty Barczewski (1856-1928), działacz ludowy, poseł do Landtagu (został pochowany na miejscowym cmentarzu).
- W Brąswałdzie urodziła się Maria Zientara-Malewska (1894-1984) - postać legendarna; działaczka i poetka warmińska.
Zabytki
- Dobrze zachowany cmentarz założony w II połowie XIX wieku; miejsce spoczynku m.in. ks. Walentego Barczewskiego, ks. Franciszka Kaupowicza (lokalizacja nieznana)
- Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej neogotycka budowla, zbudowana w latach 1894-1896 według projektu Fritza Heitmanna. Polichromia przedstawiająca sceny z dziejów Polski i Warmii, wykonana została w 1912 roku na zamówienie ks. Walentego Barczewskiego
- Budynek plebanii i organistówki z XIX wieku
- 7 kapliczek przydrożnych; najstarsza pochodzi 1789 roku; dwie z nich poświęcono św. Józefowi i Matce Bożej
- Dom Marii Zientary–Malewskiej, w którym urodziła się i tworzyła.
- Budynek dawnej szkoły, obecnie przekształcony w bibliotekę
- Chałupa warmińska z XVII wieku
- Drewniany krzyż znajdujący się przy drodze do Spręcowa
Turystyka
- Szlak rowerowy o długości 21,9 km - przebieg trasy: Dywity - Redykajny - Gutkowo - Wilimowo - Kajny - Barkweda - Brąswałd - Ługwałd - Dywity.
- Szlak rowerowy o długości 40 km - przebieg trasy: Olsztyn - Redykajny - Brąswałd - Barkweda - Kajny - Gutkowo - Łupstych - Olsztyn
- Szlak pieszy o długości 42 km - przebieg trasy: Olsztyn - Brąswałd-most nad sztucznym korytem Łyny - Barkweda - Bukwałd - Cerkiewnik - Głotowo - Dobre Miasto - Smolajny
- W miejscowości ma swój koniec Szlak im. Marii Zientary-Malewskiej: Olsztyn - Brąswałd.
- W pobliżu wsi przebiega również Szlak Kopernikowski: Olsztyn – Mingajny, a także Szlak Napoleona: Barkweda - Konradowo.
- W miejscowości udostępniona została przystań kajakowa nad rzeką Łyną
Bibliografia
- Jadwiszczak Andrzej S., Kisielew Kazimierz, Klimek Robert, Kosińska Teresa, Warmia znana i nieznana: Brąswałd, Barkweda, Kajny, Bukwałd, Cerkiewnik, Swobodna, Gady 2012.
- Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość, Olsztyn 1994.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Polska Niezwykła: województwo warmińsko-mazurskie, red. Ewa Lodzińska i in., Warszawa 2008.
- Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
- Szlaki rowerowe powiatu olsztyńskiego i miasta Olsztyn, Białystok 2001.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 10.12.2013]
- Dom Warmiński [data dostępu: 10.12.2013]
- Wikipedia: Brąswałd [data dostępu: 10.12.2013]
Przypisy
- ↑ http://bip.warmia.mazury.pl/dywity_gmina_wiejska/170/299/Solectwa/ [data dostępu: 4.12.2013]
