Braniewo: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja zweryfikowana][wersja zweryfikowana]
Linia 46: Linia 46:
 
Pozostając siedzibą biskupią, Braniewo zyskało w XIV wieku mury miejskie i bramy. Powstał także zamek, który przetrwał do schyłku XIX wieku. W 1340 roku stolicę diecezji przeniesiono do [[Orneta|Ornety]], Braniewo pozostało natomiast siedzibą [[dominium warmińskie|komornictwa biskupiego]]. W połowie XIV wieku powstały kolejne ważne budowle: kościoły św. Katarzyny i Maryi Panny, klasztor franciszkanów, ratusz miejski, szpitale św. Ducha i św. Jerzego.
 
Pozostając siedzibą biskupią, Braniewo zyskało w XIV wieku mury miejskie i bramy. Powstał także zamek, który przetrwał do schyłku XIX wieku. W 1340 roku stolicę diecezji przeniesiono do [[Orneta|Ornety]], Braniewo pozostało natomiast siedzibą [[dominium warmińskie|komornictwa biskupiego]]. W połowie XIV wieku powstały kolejne ważne budowle: kościoły św. Katarzyny i Maryi Panny, klasztor franciszkanów, ratusz miejski, szpitale św. Ducha i św. Jerzego.
  
Od 1342 za sprawą biskupa [[Herman z Pragi|Hermana z Pragi]], który na prawym brzegu Pasłęki lokował drugie miasto (Nowe Miasto Braniewo), także na prawie lubeckim, funkcjonowała dwoistość miast, której usiłował zapobiec biskup [[Henryk Sorbom]]. Jego starania z lat 1394–1398 wobec protestów mieszczan Starego Braniewa zakończyły się niepowodzeniem, a formalnego połączenia dokonał dopiero dekret pruski z 1773 roku. Nowe Miasto, o charakterze rzemieślniczym i rolniczym, posiadało własny ratusz, ale pozostawało bez murów miejskich; w 1681 zakończono budowę kościoła św. Trójcy.
+
Od 1342 roku za sprawą biskupa [[Herman z Pragi|Hermana z Pragi]], który na prawym brzegu Pasłęki lokował drugie miasto (Nowe Miasto Braniewo), także na prawie lubeckim, funkcjonowała dwoistość miast, której usiłował zapobiec biskup [[Henryk III Sorbom|Henryk Sorbom]]. Jego starania z lat 1394–1398 wobec protestów mieszczan Starego Braniewa zakończyły się niepowodzeniem, a formalnego połączenia dokonał dopiero dekret pruski z 1773 roku. Nowe Miasto, o charakterze rzemieślniczym i rolniczym, posiadało własny ratusz, ale pozostawało bez murów miejskich; w 1681 roku zakończono budowę kościoła św. Trójcy.
  
 
Dzięki swojemu położeniu Braniewo było portem Warmii i należało do Hanzy, utrzymując kontakty z Europą (handel lnem, zbożem, drewnem). Funkcjonowała tu miejska flota kaperska oraz cech przewoźników (boradynów).
 
Dzięki swojemu położeniu Braniewo było portem Warmii i należało do Hanzy, utrzymując kontakty z Europą (handel lnem, zbożem, drewnem). Funkcjonowała tu miejska flota kaperska oraz cech przewoźników (boradynów).
  
Braniewo było głównym ośrodkiem życia umysłowego na Warmii. Od 1565 rezydowali w mieście jezuici, sprowadzeni przez kardynała [[lkwim:Stanisław Hozjusz|Stanisława Hozjusza]]. Działało [[Collegium Hosianum]] dla młodzieży świeckiej, pierwsze polskie diecezjalne seminarium duchowne, a także od 1578 roku [[Alumnat Papieski w Braniewie|Alumnat Papieski]]. Collegium kontynuowało działalność również w państwie pruskim, kiedy po kasacie jezuitów zostało przemianowane na Gymnasium Academikum. W 1818 roku biskup [[Joseph von Hohenzollern]] utworzył Liceum Hosianum nawiązujące do wcześniejszych tradycji, które prowadziło wydziały filozoficzny i teologiczny oraz seminarium duchowne, by w 1912 zostać przemianowanym na Akademię Królewską, a dwanaście lat później na Akademię Państwową. Od 1589 działała oficyna wydawnicza pracująca na zlecenie biskupa i kapituły.
+
Braniewo było głównym ośrodkiem życia umysłowego na Warmii. Od 1565 roku rezydowali w mieście jezuici, sprowadzeni przez kardynała [[lkwim:Stanisław Hozjusz|Stanisława Hozjusza]]. Działało [[Collegium Hosianum]] dla młodzieży świeckiej, pierwsze polskie diecezjalne seminarium duchowne, a także od 1578 roku [[Alumnat Papieski w Braniewie|Alumnat Papieski]]. Collegium kontynuowało działalność również w państwie pruskim, kiedy po kasacie jezuitów zostało przemianowane na Gymnasium Academikum. W 1818 roku biskup [[Joseph von Hohenzollern]] utworzył Liceum Hosianum nawiązujące do wcześniejszych tradycji, które prowadziło wydziały filozoficzny i teologiczny oraz seminarium duchowne, by w 1912 roku zostać przemianowanym na Akademię Królewską, a dwanaście lat później na Akademię Państwową. Od 1589 roku działała oficyna wydawnicza pracująca na zlecenie biskupa i kapituły.
  
Podobnie jak cała Warmia, Braniewo było wielokrotnie terenem działań wojennych, nie omijały więc miasta zniszczenia wojenne czy inne charakterystyczne dla ówczesnych czasów klęski, jak pożary czy epidemie. W latach 1520-1525 miasto zajmowali Krzyżacy. W 1577 Braniewo poniosło porażkę militarną z flotą gdańską skonfliktowaną z królem Stefanem Batorym. W XVII wieku zniszczenia i rabunki w Braniewie były efektem okupacji szwedzkiej.
+
Podobnie jak cała Warmia, Braniewo było wielokrotnie terenem działań wojennych, nie omijały więc miasta zniszczenia wojenne czy inne charakterystyczne dla ówczesnych czasów klęski, jak pożary czy epidemie. W latach 1520-1525 miasto zajmowali Krzyżacy. W 1577 roku Braniewo poniosło porażkę militarną z flotą gdańską skonfliktowaną z królem Stefanem Batorym. W XVII wieku zniszczenia i rabunki w Braniewie były efektem okupacji szwedzkiej.
  
W XIX wieku powstały w mieście gminy protestancka i żydowska; kościół protestancki zbudowano w 1837, synagogę w 1851 roku. Braniewo zyskało w tym czasie rangę miasta powiatowego. Nadal znaczącą rolę odgrywał handel żywnością, działały niewielkie zakłady przemysłowe: przetwórnia ryb, garbarnie, młyny, browar. Od 1811 roku na dawnym zamku biskupim działało seminarium dla nauczycieli szkół ludowych, w 1887 powstała szkoła rolnicza (pierwsza w [[Prusy Wschodnie|Prusach Wschodnich]]), w 1906 szkoła rzemieślniczo-kupiecka. W 1856 powołano w Braniewie [[Warmińskie Towarzystwo Historyczne]], wydawcę cennych materiałów źródłowych do dziejów Warmii. Ukazywały się czasopisma, m.in. organ katolickiej partii Centrum "Ermländischer Volksblätter" (potem "Ermländische Zeitung"). Od 1853 miasto dysponowało połączeniem kolejowym z [[Królewiec|Królewcem]], od 1857 także z Gdańskiem. Okres ten przyniósł znaczący rozwój demograficzny Braniewa, które w chwili przejścia pod administrację pruską w 1772 liczyło 4249 mieszkańców, a w momencie wybuchu II wojny światowej  – już 18 876.
+
W XIX wieku powstały w mieście gminy protestancka i żydowska; kościół protestancki zbudowano w 1837 roku, synagogę w 1851 roku. Braniewo zyskało w tym czasie rangę miasta powiatowego. Nadal znaczącą rolę odgrywał handel żywnością, działały niewielkie zakłady przemysłowe: przetwórnia ryb, garbarnie, młyny, browar. Od 1811 roku na dawnym zamku biskupim działało seminarium dla nauczycieli szkół ludowych, w 1887 roku powstała szkoła rolnicza (pierwsza w [[Prusy Wschodnie|Prusach Wschodnich]]), w 1906 szkoła rzemieślniczo-kupiecka. W 1856 roku powołano w Braniewie [[Warmińskie Towarzystwo Historyczne]], wydawcę cennych materiałów źródłowych do dziejów Warmii. Ukazywały się czasopisma, m.in. organ katolickiej partii Centrum "Ermländischer Volksblätter" (potem "Ermländische Zeitung"). Od 1853 roku miasto dysponowało połączeniem kolejowym z [[Królewiec|Królewcem]], od 1857 roku także z Gdańskiem. Okres ten przyniósł znaczący rozwój demograficzny Braniewa, które w chwili przejścia pod administrację pruską w 1772 roku liczyło 4249 mieszkańców, a w momencie wybuchu II wojny światowej  – już 18 876.
  
 
Zniszczenia z 1945 roku, sięgające 85% zabudowy, zmieniły zabytkowy charakter miasta. Po wojnie nie podjęto odbudowy większości zabytków. Przyjęto oficjalnie formę nazwy miasta – Braniewo.
 
Zniszczenia z 1945 roku, sięgające 85% zabudowy, zmieniły zabytkowy charakter miasta. Po wojnie nie podjęto odbudowy większości zabytków. Przyjęto oficjalnie formę nazwy miasta – Braniewo.
Linia 60: Linia 60:
 
==Zabytki==
 
==Zabytki==
 
Mimo wojennych zniszczeń zachowały się (lub zostały odbudowane) m.in.:
 
Mimo wojennych zniszczeń zachowały się (lub zostały odbudowane) m.in.:
* [[lkwim:Bazylika Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej w Braniewie|bazylika świętej Katarzyny Aleksandryjskiej]] z XIV wieku, odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1984
+
* [[lkwim:Bazylika Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej w Braniewie|bazylika świętej Katarzyny Aleksandryjskiej]] z XIV wieku, odbudowana po zniszczeniach wojennych w 1984 roku
 
* wieża bramy [[lkwim: Zamek w Braniewie|zamku biskupiego]], ostatni ocalały fragment zamku
 
* wieża bramy [[lkwim: Zamek w Braniewie|zamku biskupiego]], ostatni ocalały fragment zamku
 
* [[Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Braniewie|sanktuarium]] z połowy XVIII wieku, zbudowane przez jezuitów
 
* [[Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Braniewie|sanktuarium]] z połowy XVIII wieku, zbudowane przez jezuitów
Linia 67: Linia 67:
 
* budynek [[Collegium Hosianum]]
 
* budynek [[Collegium Hosianum]]
 
* [[Kościół pw. Świętej Trójcy w Braniewie|kościół Świętej Trójcy]], nowomiejski, z XVII wieku, obecnie cerkiew greckokatolicka
 
* [[Kościół pw. Świętej Trójcy w Braniewie|kościół Świętej Trójcy]], nowomiejski, z XVII wieku, obecnie cerkiew greckokatolicka
* [[Kościół pw. św. Antoniego w Braniewie|kościół parafialny św. Antoniego]] z XIX wieku, przed 1945 świątynia ewangelicka
+
* [[Kościół pw. św. Antoniego w Braniewie|kościół parafialny św. Antoniego]] z XIX wieku, przed 1945 rokiem świątynia ewangelicka
 
* pozostałości obwarowań miejskich
 
* pozostałości obwarowań miejskich
 
* [[lkwim: Spichlerz Mariacki w Braniewie|Spichlerz Mariacki]] z XVII wieku
 
* [[lkwim: Spichlerz Mariacki w Braniewie|Spichlerz Mariacki]] z XVII wieku
Linia 81: Linia 81:
  
 
==Sport==
 
==Sport==
Największym klubem sportowym Braniewa jest [[MKS Zatoka Braniewo|Zatoka]] z sekcjami piłki nożnej, judo, aikido, boksu, brydża. Klub powstał w 1947 z inicjatywy m.in. [[Jan Chmiel|Jana Chmiela]], znanego później olsztyńskiego lekarza sportowego. Piłkarze Zatoki sięgali po wojewódzki Puchar Polski (w okręgowych rozgrywkach elbląskich), grali w III lidze, a po mistrzostwie w tej ostatniej klasie rozgrywkowej w 1960 bez powodzenia walczyli w barażach o II ligę.
+
Największym klubem sportowym Braniewa jest [[MKS Zatoka Braniewo|Zatoka]] z sekcjami piłki nożnej, judo, aikido, boksu, brydża. Klub powstał w 1947 roku z inicjatywy m.in. [[Jan Chmiel|Jana Chmiela]], znanego później olsztyńskiego lekarza sportowego. Piłkarze Zatoki sięgali po wojewódzki Puchar Polski (w okręgowych rozgrywkach elbląskich), grali w III lidze, a po mistrzostwie w tej ostatniej klasie rozgrywkowej w 1960 roku bez powodzenia walczyli w barażach o II ligę.
  
 
Działają także kluby Gmina (z sekcją piłkarską) i Sparta (z sekcją siatkarską).
 
Działają także kluby Gmina (z sekcją piłkarską) i Sparta (z sekcją siatkarską).

Wersja z 18:13, 19 kwi 2015

Braniewo

Herb
Herb Braniewa
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat braniewski
Gmina Braniewo
Liczba ludności (2013) 17 299
Strefa numeracyjna (+48) 55
Kod pocztowy 14-500
Tablice rejestracyjne NBR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Braniewo
Braniewo
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Braniewo
Braniewo
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Braniewo (Brunsberga, niem. Braunsberg) – miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim; stolica powiatu. Jedno z najstarszych miast w Polsce, najstarsze miasto warmińskie, dawna stolica Warmii i diecezji warmińskiej, określana mianem "Aten Północy". W 2014 r. miasto liczyło ponad 17 tysięcy mieszkańców. Od grudnia 2014 burmistrzem Braniewa jest Monika Trzcińska, która pokonała w wyborach wieloletniego burmistrza Henryka Mrozińskiego.

Braniewo. Kościół św. Krzyża.
Fot. Mirosław Garniec
Braniewo na mapie z XIX w.
Źródło: Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich, 1:300000, Paryż 1859 r.

Nazwa

Niemiecka nazwa miasta nawiązuje do pruskiego grodu Brusebergue, który istniał w tym samym miejscu do połowy XIII wieku. Przez stulecia spolszczona nazwa brzmiała Brunsberga.

Położenie

Braniewo położone jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, nad rzeką Pasłęka, 7 kilometrów od ujścia tej rzeki do Zalewu Wiślanego. Geograficznie jest to rejon Równiny Warmińskiej. Przed 1998 rokiem Braniewo podlegało administracyjnie województwu elbląskiemu.

Dzieje

Około 1240 roku w miejscu pruskiego grodu Brusebergue Krzyżacy postawili warownię. W 1254 biskup Anzelm dokonał lokacji miasta na prawie lubeckim, obierając Braniewo za swoją siedzibę, inicjując budowę kościoła św. Andrzeja oraz powołując kapitułę warmińską. Po zniszczeniach w okresie II powstania pruskiego (1260) biskup Henryk Fleming 1 kwietnia 1284 roku wznowił przywilej lokacyjny Braniewa na prawie lubeckim, a zasadźcą uczynił swojego brata Jana Fleminga.

Pozostając siedzibą biskupią, Braniewo zyskało w XIV wieku mury miejskie i bramy. Powstał także zamek, który przetrwał do schyłku XIX wieku. W 1340 roku stolicę diecezji przeniesiono do Ornety, Braniewo pozostało natomiast siedzibą komornictwa biskupiego. W połowie XIV wieku powstały kolejne ważne budowle: kościoły św. Katarzyny i Maryi Panny, klasztor franciszkanów, ratusz miejski, szpitale św. Ducha i św. Jerzego.

Od 1342 roku za sprawą biskupa Hermana z Pragi, który na prawym brzegu Pasłęki lokował drugie miasto (Nowe Miasto Braniewo), także na prawie lubeckim, funkcjonowała dwoistość miast, której usiłował zapobiec biskup Henryk Sorbom. Jego starania z lat 1394–1398 wobec protestów mieszczan Starego Braniewa zakończyły się niepowodzeniem, a formalnego połączenia dokonał dopiero dekret pruski z 1773 roku. Nowe Miasto, o charakterze rzemieślniczym i rolniczym, posiadało własny ratusz, ale pozostawało bez murów miejskich; w 1681 roku zakończono budowę kościoła św. Trójcy.

Dzięki swojemu położeniu Braniewo było portem Warmii i należało do Hanzy, utrzymując kontakty z Europą (handel lnem, zbożem, drewnem). Funkcjonowała tu miejska flota kaperska oraz cech przewoźników (boradynów).

Braniewo było głównym ośrodkiem życia umysłowego na Warmii. Od 1565 roku rezydowali w mieście jezuici, sprowadzeni przez kardynała Stanisława Hozjusza. Działało Collegium Hosianum dla młodzieży świeckiej, pierwsze polskie diecezjalne seminarium duchowne, a także od 1578 roku Alumnat Papieski. Collegium kontynuowało działalność również w państwie pruskim, kiedy po kasacie jezuitów zostało przemianowane na Gymnasium Academikum. W 1818 roku biskup Joseph von Hohenzollern utworzył Liceum Hosianum nawiązujące do wcześniejszych tradycji, które prowadziło wydziały filozoficzny i teologiczny oraz seminarium duchowne, by w 1912 roku zostać przemianowanym na Akademię Królewską, a dwanaście lat później na Akademię Państwową. Od 1589 roku działała oficyna wydawnicza pracująca na zlecenie biskupa i kapituły.

Podobnie jak cała Warmia, Braniewo było wielokrotnie terenem działań wojennych, nie omijały więc miasta zniszczenia wojenne czy inne charakterystyczne dla ówczesnych czasów klęski, jak pożary czy epidemie. W latach 1520-1525 miasto zajmowali Krzyżacy. W 1577 roku Braniewo poniosło porażkę militarną z flotą gdańską skonfliktowaną z królem Stefanem Batorym. W XVII wieku zniszczenia i rabunki w Braniewie były efektem okupacji szwedzkiej.

W XIX wieku powstały w mieście gminy protestancka i żydowska; kościół protestancki zbudowano w 1837 roku, synagogę w 1851 roku. Braniewo zyskało w tym czasie rangę miasta powiatowego. Nadal znaczącą rolę odgrywał handel żywnością, działały niewielkie zakłady przemysłowe: przetwórnia ryb, garbarnie, młyny, browar. Od 1811 roku na dawnym zamku biskupim działało seminarium dla nauczycieli szkół ludowych, w 1887 roku powstała szkoła rolnicza (pierwsza w Prusach Wschodnich), w 1906 szkoła rzemieślniczo-kupiecka. W 1856 roku powołano w Braniewie Warmińskie Towarzystwo Historyczne, wydawcę cennych materiałów źródłowych do dziejów Warmii. Ukazywały się czasopisma, m.in. organ katolickiej partii Centrum "Ermländischer Volksblätter" (potem "Ermländische Zeitung"). Od 1853 roku miasto dysponowało połączeniem kolejowym z Królewcem, od 1857 roku także z Gdańskiem. Okres ten przyniósł znaczący rozwój demograficzny Braniewa, które w chwili przejścia pod administrację pruską w 1772 roku liczyło 4249 mieszkańców, a w momencie wybuchu II wojny światowej – już 18 876.

Zniszczenia z 1945 roku, sięgające 85% zabudowy, zmieniły zabytkowy charakter miasta. Po wojnie nie podjęto odbudowy większości zabytków. Przyjęto oficjalnie formę nazwy miasta – Braniewo.

Zabytki

Mimo wojennych zniszczeń zachowały się (lub zostały odbudowane) m.in.:

Transport

Braniewo leży na trasie drogi krajowej nr 54 (Gronowo – Braniewo) oraz dróg wojewódzkich 504 (Braniewo – Elbląg przez Frombork) i 507 (Braniewo – Dobre Miasto przez Ornetę).

Transport autobusowy obsługują przedsiębiorstwa PKS z Elbląga i Bartoszyc, a także przewoźnicy prywatni, zapewniając bezpośrednie połączenia m.in. z Warszawą, Gdańskiem, Elblągiem, Węgorzewem, Lidzbarkiem Warmińskim, Pasłękiem, Fromborkiem, a także Kaliningradem.

Linie kolejowe łączą miasto m.in. z Tczewem (przez Bogaczewo i Elbląg), Olsztynem i Kaliningradem. W 2006 roku zamknięto ruch pasażerski na linii Braniewo-Elbląg przez Frombork.

Sport

Największym klubem sportowym Braniewa jest Zatoka z sekcjami piłki nożnej, judo, aikido, boksu, brydża. Klub powstał w 1947 roku z inicjatywy m.in. Jana Chmiela, znanego później olsztyńskiego lekarza sportowego. Piłkarze Zatoki sięgali po wojewódzki Puchar Polski (w okręgowych rozgrywkach elbląskich), grali w III lidze, a po mistrzostwie w tej ostatniej klasie rozgrywkowej w 1960 roku bez powodzenia walczyli w barażach o II ligę.

Działają także kluby Gmina (z sekcją piłkarską) i Sparta (z sekcją siatkarską).

W 2000 roku Braniewo było miastem startowym 57. edycji wyścigu kolarskiego Tour de Pologne. Kilkakrotnie miasto gościło uczestników samochodowego Rajdu Kormoran.

Religia

W Braniewie działają związki wyznaniowe:

Współpraca z innymi miastami

Braniewo podpisało umowy partnerskie z niemieckim Münster i rosyjskim Zielenogradskiem. Należy m.in. do Związku Miast Polskich, Związku Miast i Gmin Morskich oraz Związku Miast Hanzeatyckich.

Ludzie związani z Braniewem

W Braniewie urodzili się bądź działali m.in.:

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
Historia Braniewa, oprac. Anetta Wileńska, braniewo.pl [26.12.2014]
pl.wikipedia.org [26.12.2014)