Bratian: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Kultura)
 
(Nie pokazano 31 wersji utworzonych przez 7 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
  
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
|nazwa                = Bratian   
+
|nazwa                = Bratian   
 
  |herb wsi              =
 
  |herb wsi              =
 
  |flaga wsi            =
 
  |flaga wsi            =
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        = Bratiana   
 
  |dopełniacz wsi        = Bratiana   
  |zdjęcie              = Bratian z lotu ptaka.jpg
+
  |zdjęcie              = Bratian1.png
  |opis zdjęcia          = Bratian z lotu ptaka, źródło: www.zamki.pl, 12.09.2013.   
+
  |opis zdjęcia          = Grunwaldzka chorągiew Bratiana. Autor: J a1. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Grunwald_Bratian_i_Nowe_Miasto.svg Commons Wikimedia] [12.09.2013
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
  |województwo          = warmińsko - mazurskie  
+
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |powiat                = nowomiejski  
 
  |powiat                = nowomiejski  
 
  |gmina                = Nowe Miasto Lubawskie
 
  |gmina                = Nowe Miasto Lubawskie
Linia 16: Linia 15:
 
  |sołectwo              = Bratian
 
  |sołectwo              = Bratian
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
  |liczba ludności      = Pole-obowiązkowe
+
  |liczba ludności      = 1 954
  |rok                  = Pole-obowiązkowe
+
  |rok                  = 2010
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 56
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 56
 
  |kod pocztowy          = 13 - 300
 
  |kod pocztowy          = 13 - 300
Linia 30: Linia 29:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>'''Bratian'''</big> (Bratyan, Bretzen, Bretchen, niem. Brattian) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Nowe Miasto Lubawskie.
+
'''Bratian''' (''Bratyan'', ''Bretzen'', ''Bretchen'', niem. ''Brattian'') – wieś sołecka w Polsce w [[Województwo warmińsko-mazurskie |województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat nowomiejski| powiecie nowomiejskim]], w [[Nowe Miasto Lubawskie (gmina wiejska) |gminie Nowe Miasto Lubawskie]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do województwa toruńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 1 954 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni [[Roman Sienkowski]]<ref>[http://www.gminanml.pl/ Strona Gminy Nowego Miasta Lubawskiego] [03.07.2014]</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
 
 +
[[Plik: Pozostałość zamku w Bratianie.jpg|right|300px|thumb| |Pozostałość zamku w Bratianie.<br>Źródło: [http://www.zamki.pl/?idzamku=bratian www.zamki.pl] [12.09.2013] ]]
  
 +
== Położenie ==
 +
Miejscowość leży przy ujściu rzeki [[Rzeka Wel| Wel]] do [[Rzeka Drwęca|Drwęcy]], w odległości około 5 km na północ od [[Nowe Miasto Lubawskie |Nowego Miasta Lubawskiego]] przy szosie w kierunku [[Olsztyn|Olsztyna]] i 10 km od Lubawy.
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
==Dzieje miejscowości ==
Wieś znajduje się w dolinie. Miejscowość położona jest na terenie [[gmina Nowe Miasto Lubawskie| Nowe Miasto Lubawskie, która posiada niezwykle urozmaiconą rzeźbę. Obszar gminy obejmuje  Pojezierze Brodnickie, Garb Lubawski i głęboko wciętą dolinę Drwęcy. Na terenie gminy występują takie formy jak ozy i kemy, powstałe podczas zlodowacenia w zagłębieniach i szczelinach martwego lodu. Na południe od Nowego Dworu znajduje się oz (eksploatowany jako żwirownia), natomiast na północ od wsi [[Chrośle]] i na południe od [[Jemielnik | Jamielnika]] występują kemy. Oś hydrograficzną gminy stanowi rzeka Drwęca. Znaczną powierzchnię zaś zajmują mokradła i bagna, występujące głównie w dnach rynien i innych obniżeniach terenu. Stosunkowo niewielką powierzchnię zajmują lasy (14% powierzchni gminy). Ponadto 65% powierzchni gminy stanowi obszar chronionego krajobrazu.  
+
Miejscowość lokowano na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Wieś istniała w 1343 r., kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem, a [[Zakon Krzyżacki|Państwem Zakonnym]]. Nieznana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który według Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343–1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki, a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Zamek określano mianem pochodzącym od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku.
 +
<br/>
 +
W Bratianie odbyła się ostatnia przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod [[Grunwald| Grunwaldem]]. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach Krzyżaków, zaś po II pokoju toruńskim trafiła do Polski. Pod koniec XV w. [[Zamek w Bratianie |zamek bratiański]] przeszedł pod zarząd rodu [[Rodzina Wilkanowskich| Wilkanowskich]] i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo objął [[Jan Wieczwiński]], a w 1535 r. Bratian przejął ród[[Rodzina Działyńskich|Działyńskich]]. W XVI w. we wsi funkcjonowała już szkoła parafialna. Po wojnach polsko–szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem Lubawskim za wierność Szwedom została nadana przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego) Bogusławowi Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez ród [[Rodzina Czapskich|Czapskich]]. W 1865 r. wieś kupił [[Florian Różycki]].
 +
<br/>
 +
Pod koniec XIX w. teren wsi zajmował 3740 mórg. W tym okresie było 730. mieszkańców, w tym: 516 katolików i 169 protestantów. Na początku XX w. we wsi rozpoczęła funkcjonowanie kolej żelazna oraz młyn wodny na rzece Wel. W XX w. wzniesiono budynek szkolny, w którym uczyły się przed wojną dzieci pochodzenia niemieckiego i polskiego. W 1991 r. erygowano [[Parafia w Bratianie |parafię w Bratianie]], a w 2004 r. konsekrowano [[Kościół pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego w Bratianie |kościół pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego]]. Na terenie wsi w 2007 r. powstało [[Bractwo Rycerskie Chorągwi Zamku Bratian|bractwo rycerskie]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Dzieje miejscowości ===
+
==Gospodarka==
Miejscowość została lokowana na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1343 r. kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem a państwem zakonnym. Nie znana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który wg Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343 – 1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku. Zamek określano mianem od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan. W Bratianie odbyła się ostatnia przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod Grunwaldem. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach zakonu zaś po II pokoju trafiła do Polski. Pod koniec XV w. zamek bratiański przeszedł pod zarząd rodu Wilkanowskich i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo obejmuje Jan Wieczwiński a w 1535 r. Bratian przeją ród Działyńskich. W XVI w. we wsi funkcjonowała już szkoła parafialna. Po wojnach polsko – szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem została przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego) nadane za wierność Szwedom, Bogusławowi Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez ród Czapskich.  W 1865 r. wieś kupił Florjan Różycki. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 3740 mórg. W tym okresie było 730 mieszkańców w tym: 516 katolików i 169 protestantów.  Na początku XX w. rozpoczęła funkcjonowanie tutaj kolej żelazna oraz młyn wodny na [[rzeka Wel | rzece Wel]]. W XX w. wzniesiono budynek szkolnym, w którym uczyły się przed wojną dzieci pochodzenia niemieckiego i polskiego. Do 1945 r. bowiem mieszkało we wsi dużo Niemców. W 1991 r. erygowano parafię w Bratianie a w 2004 r. konsekrowano kościoła pw. Św. Brata Alberta Chmielowskiego. Na terenie wsi w 2007 r. powstało [[bractwo rycerskie Chorągwi Zamku Bratian]].
+
We wsi działają firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo–produkcyjnej. Znajduje się tutaj stacja obsługi samochodów i LPG.  
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
===Gospodarka===
+
==Edukacja==
 
+
We wsi działa [[Szkoła Podstawowa im. Rodu Działyńskich w Bratianie |Szkoła Podstawowa im. Rodu Działyńskich]]. Przy szkole funkcjonuje [[Młodzieżowy Klub Integracji w Bratianie|Młodzieżowy Klub Integracji]] finansowany ze środków unijnych. Znajduje się tutaj również boisko piłkarskie, wybudowane w ramach programu Orlik.  
We wsi działa firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo - produkcyjnej. Ponadto znajduje się tutaj stacja obsługi samochodów i LPG.  
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
===Kultura===
+
==Kultura==
 
+
We wsi funkcjonuje filia [[lkwim: Gminna Biblioteka Publiczna w Gwiździnach | Gminnej Biblioteki Publicznej w Gwiździnach]] oraz [[Ludowy Zespół Sportowy "Wel"]].
We wsi działa Zespół Szkół im. Rodu Działyńskich. Przy szkole funkcjonuje Młodzieżowy Klub Integracji finansowany ze środków unijnych. Znajduje się tutaj również orlik. We wsi istnieje Ochotnicza Straż Pożarna, Filia Biblioteki Publicznej oraz [[Ludowy Zespół Sportowy Wel.]]
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Ludzie związani z miejscowością: ===
+
==Bezpieczeństwo==
 
+
Jest tutaj także jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna w Bratianie|Ochotniczej Straży Pożarnej]],  
Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz [[Działyńscy|Działyńskich]]. Ponadto w latach 20 XX w. we wsi głównymi gospodarzami byli: Jan Łukaszewski, Karol Szneider i Jakób Zemke. Wójtem gminy Bratian, przed wojną był Łukaszewski. We wsi mieszkał [[Krzysztof Szczawiński]] - kolarz, zdobywca medali w Mistrzostwach Polski. W bratiańskiej szkole uczyła się Teresa Duszyńska - prof. dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego.
 
 
<br/>
 
<br/>
  
 
+
== Ludzie związani z miejscowością==
=== Zabytki: ===
+
Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz Działyńskich. W latach 20. XX w. we wsi głównymi gospodarzami byli: [[Jan Łukaszewski]], [[Karol Szneider]] i [[Jakub Zemke]]. Przed [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|wojną]] wójtem gminy Bratian był Łukaszewski. We wsi mieszkał [[Krzysztof Szczawiński]] - kolarz, zdobywca medali w Mistrzostwach Polski. W bratiańskiej szkole uczyła się [[Teresa Duszyńska]] – prof. dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego.  
Na terenie Bratianu znajdują się następujące zabytki: ruiny XIV w. zamku krzyżackiego, pozostałości dworku klasycystycznego z XVIII w., kuźnia i domy z XIX w., krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń.
 
 
 
[[File:Pozostałość zamku w Bratianie.jpg|thumb|Pozostałość zamku w Bratianie, źródło: www.zamki.pl, 12.09.2013.]]
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Bibliografia: ===
+
==Zabytki==
''Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy'', Toruń 1997, 82 ss.  
+
*ruiny XIV w. zamku krzyżackiego
 
+
*pozostałości dworku klasycystycznego z XVIII w.
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss.
+
*kuźnia i domy z XIX w.
 +
*krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń
  
 +
== Bibliografia==
 +
''Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy'', Toruń 1997, 82 ss. <br/>
 +
Grabowski Stanisław, '' W cieniu bratiańskiego zamku. Z dziejów gminy Nowe Miasto Lubawskie'', Warszawa 2010, 343 ss. <br/>
 +
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss. <br/>
 +
[http://www.wikipedia.pl/ Wikipedia] [12.09.2013]  <br/>
 +
[http://www.gminanml.pl/ Strona Gminy Nowego Miasta Lubawskiego] [03.07.2014]<br/>
 +
[http://www.zamki.pl/ Strona poświęcona zamkom] [12.09.2013]
  
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
 
<br/>
 
<br/>
  
== Zobacz też ==
 
http://gminanml.pl
 
  
<br/>
 
  
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: powiat nowomiejski]][[Kategoria: gmina Nowe Miasto Lubawskie]][[Kategoria: wieś]]
+
[[Kategoria: Powiat nowomiejski]]
[[Użytkownik:Kinlis|Kinlis]] ([[Dyskusja użytkownika:Kinlis|dyskusja]]) 12:12, 20 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Nowe Miasto Lubawskie (gmina wiejska)]]
 +
[[Kategoria: Wsie sołeckie]]
 +
[[Kategoria: 1301-1400]]

Aktualna wersja na dzień 12:05, 8 sty 2016

Bratian

Grunwaldzka chorągiew Bratiana. Autor: J a1. Źródło: Commons Wikimedia [12.09.2013]
Grunwaldzka chorągiew Bratiana. Autor: J a1. Źródło: Commons Wikimedia [12.09.2013]
Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat nowomiejski
Gmina Nowe Miasto Lubawskie
Sołectwo Bratian
Liczba ludności (2010) 1 954
Strefa numeracyjna (+48) 56
Kod pocztowy 13 - 300
Tablice rejestracyjne NNM
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Bratian
Bratian
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Bratian
Bratian
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Bratian (Bratyan, Bretzen, Bretchen, niem. Brattian) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Nowe Miasto Lubawskie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 1 954 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Roman Sienkowski[1].

Pozostałość zamku w Bratianie.
Źródło: www.zamki.pl [12.09.2013]

Położenie

Miejscowość leży przy ujściu rzeki Wel do Drwęcy, w odległości około 5 km na północ od Nowego Miasta Lubawskiego przy szosie w kierunku Olsztyna i 10 km od Lubawy.

Dzieje miejscowości

Miejscowość lokowano na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Wieś istniała w 1343 r., kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem, a Państwem Zakonnym. Nieznana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który według Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343–1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki, a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Zamek określano mianem pochodzącym od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku.
W Bratianie odbyła się ostatnia przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod Grunwaldem. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach Krzyżaków, zaś po II pokoju toruńskim trafiła do Polski. Pod koniec XV w. zamek bratiański przeszedł pod zarząd rodu Wilkanowskich i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo objął Jan Wieczwiński, a w 1535 r. Bratian przejął ródDziałyńskich. W XVI w. we wsi funkcjonowała już szkoła parafialna. Po wojnach polsko–szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem Lubawskim za wierność Szwedom została nadana przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego) Bogusławowi Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez ród Czapskich. W 1865 r. wieś kupił Florian Różycki.
Pod koniec XIX w. teren wsi zajmował 3740 mórg. W tym okresie było 730. mieszkańców, w tym: 516 katolików i 169 protestantów. Na początku XX w. we wsi rozpoczęła funkcjonowanie kolej żelazna oraz młyn wodny na rzece Wel. W XX w. wzniesiono budynek szkolny, w którym uczyły się przed wojną dzieci pochodzenia niemieckiego i polskiego. W 1991 r. erygowano parafię w Bratianie, a w 2004 r. konsekrowano kościół pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego. Na terenie wsi w 2007 r. powstało bractwo rycerskie.

Gospodarka

We wsi działają firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo–produkcyjnej. Znajduje się tutaj stacja obsługi samochodów i LPG.

Edukacja

We wsi działa Szkoła Podstawowa im. Rodu Działyńskich. Przy szkole funkcjonuje Młodzieżowy Klub Integracji finansowany ze środków unijnych. Znajduje się tutaj również boisko piłkarskie, wybudowane w ramach programu Orlik.

Kultura

We wsi funkcjonuje filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Gwiździnach oraz Ludowy Zespół Sportowy "Wel".

Bezpieczeństwo

Jest tutaj także jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej,

Ludzie związani z miejscowością

Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz Działyńskich. W latach 20. XX w. we wsi głównymi gospodarzami byli: Jan Łukaszewski, Karol Szneider i Jakub Zemke. Przed wojną wójtem gminy Bratian był Łukaszewski. We wsi mieszkał Krzysztof Szczawiński - kolarz, zdobywca medali w Mistrzostwach Polski. W bratiańskiej szkole uczyła się Teresa Duszyńska – prof. dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego.

Zabytki

  • ruiny XIV w. zamku krzyżackiego
  • pozostałości dworku klasycystycznego z XVIII w.
  • kuźnia i domy z XIX w.
  • krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń

Bibliografia

Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy, Toruń 1997, 82 ss.
Grabowski Stanisław, W cieniu bratiańskiego zamku. Z dziejów gminy Nowe Miasto Lubawskie, Warszawa 2010, 343 ss.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss.
Wikipedia [12.09.2013]
Strona Gminy Nowego Miasta Lubawskiego [03.07.2014]
Strona poświęcona zamkom [12.09.2013]

Przypisy