Bratian: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Zabytki:)
 
(Nie pokazano 22 wersji utworzonych przez 7 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
  
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
|nazwa                = Bratian   
+
|nazwa                = Bratian   
 
  |herb wsi              =
 
  |herb wsi              =
 
  |flaga wsi            =
 
  |flaga wsi            =
 
  |herb artykuł          =
 
  |herb artykuł          =
 
  |dopełniacz wsi        = Bratiana   
 
  |dopełniacz wsi        = Bratiana   
  |zdjęcie              = Bratian z lotu ptaka.jpg
+
  |zdjęcie              = Bratian1.png
  |opis zdjęcia          = Bratian z lotu ptaka, źródło: www.zamki.pl, 12.09.2013.   
+
  |opis zdjęcia          = Grunwaldzka chorągiew Bratiana. Autor: J a1. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Grunwald_Bratian_i_Nowe_Miasto.svg Commons Wikimedia] [12.09.2013
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś sołecka
  |województwo          = warmińsko - mazurskie  
+
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |powiat                = nowomiejski  
 
  |powiat                = nowomiejski  
 
  |gmina                = Nowe Miasto Lubawskie
 
  |gmina                = Nowe Miasto Lubawskie
Linia 16: Linia 15:
 
  |sołectwo              = Bratian
 
  |sołectwo              = Bratian
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
  |liczba ludności      = Pole-obowiązkowe
+
  |liczba ludności      = 1 954
  |rok                  = Pole-obowiązkowe
+
  |rok                  = 2010
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 56
 
  |strefa numeracyjna    = (+48) 56
 
  |kod pocztowy          = 13 - 300
 
  |kod pocztowy          = 13 - 300
Linia 30: Linia 29:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}
+
}}<br/>
<big>'''Bratian'''</big> (Bratyan, Bretzen, Bretchen, niem. Brattian) – wieś sołecka w Polsce w [[województwo warmińsko - mazurskie |województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat nowomiejski| powiecie nowomiejskim]], w [[gmina Nowe Miasto Lubawskie |gminie Nowe Miasto Lubawskie]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie przynależała do województwa toruńskiego.
+
'''Bratian''' (''Bratyan'', ''Bretzen'', ''Bretchen'', niem. ''Brattian'') – wieś sołecka w Polsce w [[Województwo warmińsko-mazurskie |województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat nowomiejski| powiecie nowomiejskim]], w [[Nowe Miasto Lubawskie (gmina wiejska) |gminie Nowe Miasto Lubawskie]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do województwa toruńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 1 954 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni [[Roman Sienkowski]]<ref>[http://www.gminanml.pl/ Strona Gminy Nowego Miasta Lubawskiego] [03.07.2014]</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
 
 +
[[Plik: Pozostałość zamku w Bratianie.jpg|right|300px|thumb| |Pozostałość zamku w Bratianie.<br>Źródło: [http://www.zamki.pl/?idzamku=bratian www.zamki.pl] [12.09.2013] ]]
  
 +
== Położenie ==
 +
Miejscowość leży przy ujściu rzeki [[Rzeka Wel| Wel]] do [[Rzeka Drwęca|Drwęcy]], w odległości około 5 km na północ od [[Nowe Miasto Lubawskie |Nowego Miasta Lubawskiego]] przy szosie w kierunku [[Olsztyn|Olsztyna]] i 10 km od Lubawy.
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
+
==Dzieje miejscowości ==
Wieś znajduje się w dolinie. Miejscowość położona jest na terenie [[gmina Nowe Miasto Lubawskie| Nowe Miasto Lubawskie]], która posiada niezwykle urozmaiconą rzeźbę. Obszar gminy obejmuje  [[Pojezierze Brodnickie]], [[Garb Lubawski]] i głęboko wciętą dolinę [[Drwęca |Drwęcy]]. Na terenie gminy występują takie formy jak ozy i kemy, powstałe podczas zlodowacenia w zagłębieniach i szczelinach martwego lodu. Na południe od [[Nowy Dwór Bratiański |Nowego Dworu Bratiańskiego]] znajduje się oz (eksploatowany jako żwirownia), natomiast na północ od wsi [[Chrośle]] i na południe od [[Jamielnik | Jamielnika]] występują kemy. Oś hydrograficzną gminy stanowi [[rzeka Drwęca]]. Znaczną powierzchnię zaś zajmują mokradła i bagna, występujące głównie w dnach rynien i innych obniżeniach terenu. Stosunkowo niewielką powierzchnię zajmują lasy (14% powierzchni gminy). Ponadto 65% powierzchni gminy stanowi obszar chronionego krajobrazu.  
+
Miejscowość lokowano na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Wieś istniała w 1343 r., kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem, a [[Zakon Krzyżacki|Państwem Zakonnym]]. Nieznana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który według Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343–1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki, a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Zamek określano mianem pochodzącym od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku.
 +
<br/>
 +
W Bratianie odbyła się ostatnia przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod [[Grunwald| Grunwaldem]]. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach Krzyżaków, zaś po II pokoju toruńskim trafiła do Polski. Pod koniec XV w. [[Zamek w Bratianie |zamek bratiański]] przeszedł pod zarząd rodu [[Rodzina Wilkanowskich| Wilkanowskich]] i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo objął [[Jan Wieczwiński]], a w 1535 r. Bratian przejął ród[[Rodzina Działyńskich|Działyńskich]]. W XVI w. we wsi funkcjonowała już szkoła parafialna. Po wojnach polsko–szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem Lubawskim za wierność Szwedom została nadana przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego) Bogusławowi Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez ród [[Rodzina Czapskich|Czapskich]]. W 1865 r. wieś kupił [[Florian Różycki]].
 +
<br/>
 +
Pod koniec XIX w. teren wsi zajmował 3740 mórg. W tym okresie było 730. mieszkańców, w tym: 516 katolików i 169 protestantów. Na początku XX w. we wsi rozpoczęła funkcjonowanie kolej żelazna oraz młyn wodny na rzece Wel. W XX w. wzniesiono budynek szkolny, w którym uczyły się przed wojną dzieci pochodzenia niemieckiego i polskiego. W 1991 r. erygowano [[Parafia w Bratianie |parafię w Bratianie]], a w 2004 r. konsekrowano [[Kościół pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego w Bratianie |kościół pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego]]. Na terenie wsi w 2007 r. powstało [[Bractwo Rycerskie Chorągwi Zamku Bratian|bractwo rycerskie]].
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Dzieje miejscowości ===
+
==Gospodarka==
Miejscowość została lokowana na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1343 r. kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem a państwem zakonnym. Nie znana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który wg Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343 – 1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku. Zamek określano mianem od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan. W Bratianie odbyła się ostatnia przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod Grunwaldem. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach zakonu zaś po II pokoju trafiła do Polski. Pod koniec XV w. [[zamek bratiański]] przeszedł pod zarząd rodu Wilkanowskich i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo obejmuje Jan Wieczwiński a w 1535 r. Bratian przeją [[ród Działyńskich]]. W XVI w. we wsi funkcjonowała już szkoła parafialna. Po wojnach polsko – szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem została przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego) nadane za wierność Szwedom, Bogusławowi Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez [[ród Czapskich]].  W 1865 r. wieś kupił Florjan Różycki. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 3740 mórg. W tym okresie było 730 mieszkańców w tym: 516 katolików i 169 protestantów.  Na początku XX w. rozpoczęła funkcjonowanie tutaj kolej żelazna oraz młyn wodny na [[rzeka Wel | rzece Wel]]. W XX w. wzniesiono budynek szkolnym, w którym uczyły się przed wojną dzieci pochodzenia niemieckiego i polskiego. Do 1945 r. bowiem mieszkało we wsi dużo Niemców. W 1991 r. erygowano [[parafia w Bratianie |parafię w Bratianie]] a w 2004 r. konsekrowano kościoła pw. Św. Brata Alberta Chmielowskiego. Na terenie wsi w 2007 r. powstało [[bractwo rycerskie Chorągwi Zamku Bratian]].
+
We wsi działają firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo–produkcyjnej. Znajduje się tutaj stacja obsługi samochodów i LPG.  
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
===Gospodarka===
+
==Edukacja==
 
+
We wsi działa [[Szkoła Podstawowa im. Rodu Działyńskich w Bratianie |Szkoła Podstawowa im. Rodu Działyńskich]]. Przy szkole funkcjonuje [[Młodzieżowy Klub Integracji w Bratianie|Młodzieżowy Klub Integracji]] finansowany ze środków unijnych. Znajduje się tutaj również boisko piłkarskie, wybudowane w ramach programu Orlik.  
We wsi działa firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo - produkcyjnej. Ponadto znajduje się tutaj stacja obsługi samochodów i LPG.  
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
===Kultura===
+
==Kultura==
 
+
We wsi funkcjonuje filia [[lkwim: Gminna Biblioteka Publiczna w Gwiździnach | Gminnej Biblioteki Publicznej w Gwiździnach]] oraz [[Ludowy Zespół Sportowy "Wel"]].
We wsi działa [[Zespół Szkół im. Rodu Działyńskich]]. Przy szkole funkcjonuje Młodzieżowy Klub Integracji finansowany ze środków unijnych. Znajduje się tutaj również orlik. We wsi istnieje Ochotnicza Straż Pożarna, Filia Biblioteki Publicznej oraz [[Ludowy Zespół Sportowy Wel.]]
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Ludzie związani z miejscowością: ===
+
==Bezpieczeństwo==
 
+
Jest tutaj także jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna w Bratianie|Ochotniczej Straży Pożarnej]],  
Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz [[Działyńscy|Działyńskich]]. Ponadto w latach 20 XX w. we wsi głównymi gospodarzami byli: Jan Łukaszewski, Karol Szneider i Jakób Zemke. Wójtem gminy Bratian, przed wojną był Łukaszewski. We wsi mieszkał [[Krzysztof Szczawiński]] - kolarz, zdobywca medali w Mistrzostwach Polski. W bratiańskiej szkole uczyła się Teresa Duszyńska - prof. dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego.
 
 
<br/>
 
<br/>
  
 
+
== Ludzie związani z miejscowością==
=== Zabytki: ===
+
Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz Działyńskich. W latach 20. XX w. we wsi głównymi gospodarzami byli: [[Jan Łukaszewski]], [[Karol Szneider]] i [[Jakub Zemke]]. Przed [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|wojną]] wójtem gminy Bratian był Łukaszewski. We wsi mieszkał [[Krzysztof Szczawiński]] - kolarz, zdobywca medali w Mistrzostwach Polski. W bratiańskiej szkole uczyła się [[Teresa Duszyńska]] – prof. dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego.  
Na terenie Bratianu znajdują się następujące zabytki: ruiny XIV w. zamku krzyżackiego, pozostałości [[ dworek klasycystyczny |dworku klasycystycznego]] z XVIII w., kuźnia i domy z XIX w., krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń.
 
 
 
[[File:Pozostałość zamku w Bratianie.jpg|300px|thumb|Pozostałość zamku w Bratianie, źródło: www.zamki.pl, 12.09.2013.]]
 
 
 
 
<br/>
 
<br/>
  
=== Bibliografia: ===
+
==Zabytki==
''Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy'', Toruń 1997, 82 ss.  
+
*ruiny XIV w. zamku krzyżackiego
 
+
*pozostałości dworku klasycystycznego z XVIII w.
Grabowski Stanisław, '' W cieniu bratiańskiego zamku. Z dziejów gminy Nowe Miasto Lubawskie'', Warszawa 2010, 343 ss.
+
*kuźnia i domy z XIX w.  
 
+
*krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss.
 
  
 +
== Bibliografia==
 +
''Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy'', Toruń 1997, 82 ss. <br/>
 +
Grabowski Stanisław, '' W cieniu bratiańskiego zamku. Z dziejów gminy Nowe Miasto Lubawskie'', Warszawa 2010, 343 ss. <br/>
 +
''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss. <br/>
 +
[http://www.wikipedia.pl/ Wikipedia] [12.09.2013]  <br/>
 +
[http://www.gminanml.pl/ Strona Gminy Nowego Miasta Lubawskiego] [03.07.2014]<br/>
 +
[http://www.zamki.pl/ Strona poświęcona zamkom] [12.09.2013]
  
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
 
<br/>
 
<br/>
  
== Zobacz też ==
 
http://gminanml.pl
 
  
<br/>
 
  
[[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: powiat nowomiejski]][[Kategoria: gmina Nowe Miasto Lubawskie]][[Kategoria: wieś sołecka]]
+
[[Kategoria: Powiat nowomiejski]]
[[Użytkownik:Kinlis|Kinlis]] ([[Dyskusja użytkownika:Kinlis|dyskusja]]) 12:12, 20 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Nowe Miasto Lubawskie (gmina wiejska)]]
 +
[[Kategoria: Wsie sołeckie]]
 +
[[Kategoria: 1301-1400]]

Aktualna wersja na dzień 12:05, 8 sty 2016

Bratian

Grunwaldzka chorągiew Bratiana. Autor: J a1. Źródło: Commons Wikimedia [12.09.2013]
Grunwaldzka chorągiew Bratiana. Autor: J a1. Źródło: Commons Wikimedia [12.09.2013]
Rodzaj miejscowości wieś sołecka
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat nowomiejski
Gmina Nowe Miasto Lubawskie
Sołectwo Bratian
Liczba ludności (2010) 1 954
Strefa numeracyjna (+48) 56
Kod pocztowy 13 - 300
Tablice rejestracyjne NNM
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Bratian
Bratian
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Bratian
Bratian
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Bratian (Bratyan, Bretzen, Bretchen, niem. Brattian) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Nowe Miasto Lubawskie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 1 954 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Roman Sienkowski[1].

Pozostałość zamku w Bratianie.
Źródło: www.zamki.pl [12.09.2013]

Położenie

Miejscowość leży przy ujściu rzeki Wel do Drwęcy, w odległości około 5 km na północ od Nowego Miasta Lubawskiego przy szosie w kierunku Olsztyna i 10 km od Lubawy.

Dzieje miejscowości

Miejscowość lokowano na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Wieś istniała w 1343 r., kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem, a Państwem Zakonnym. Nieznana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który według Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343–1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki, a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Zamek określano mianem pochodzącym od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku.
W Bratianie odbyła się ostatnia przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod Grunwaldem. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach Krzyżaków, zaś po II pokoju toruńskim trafiła do Polski. Pod koniec XV w. zamek bratiański przeszedł pod zarząd rodu Wilkanowskich i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo objął Jan Wieczwiński, a w 1535 r. Bratian przejął ródDziałyńskich. W XVI w. we wsi funkcjonowała już szkoła parafialna. Po wojnach polsko–szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem Lubawskim za wierność Szwedom została nadana przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego) Bogusławowi Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez ród Czapskich. W 1865 r. wieś kupił Florian Różycki.
Pod koniec XIX w. teren wsi zajmował 3740 mórg. W tym okresie było 730. mieszkańców, w tym: 516 katolików i 169 protestantów. Na początku XX w. we wsi rozpoczęła funkcjonowanie kolej żelazna oraz młyn wodny na rzece Wel. W XX w. wzniesiono budynek szkolny, w którym uczyły się przed wojną dzieci pochodzenia niemieckiego i polskiego. W 1991 r. erygowano parafię w Bratianie, a w 2004 r. konsekrowano kościół pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego. Na terenie wsi w 2007 r. powstało bractwo rycerskie.

Gospodarka

We wsi działają firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo–produkcyjnej. Znajduje się tutaj stacja obsługi samochodów i LPG.

Edukacja

We wsi działa Szkoła Podstawowa im. Rodu Działyńskich. Przy szkole funkcjonuje Młodzieżowy Klub Integracji finansowany ze środków unijnych. Znajduje się tutaj również boisko piłkarskie, wybudowane w ramach programu Orlik.

Kultura

We wsi funkcjonuje filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Gwiździnach oraz Ludowy Zespół Sportowy "Wel".

Bezpieczeństwo

Jest tutaj także jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej,

Ludzie związani z miejscowością

Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz Działyńskich. W latach 20. XX w. we wsi głównymi gospodarzami byli: Jan Łukaszewski, Karol Szneider i Jakub Zemke. Przed wojną wójtem gminy Bratian był Łukaszewski. We wsi mieszkał Krzysztof Szczawiński - kolarz, zdobywca medali w Mistrzostwach Polski. W bratiańskiej szkole uczyła się Teresa Duszyńska – prof. dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego.

Zabytki

  • ruiny XIV w. zamku krzyżackiego
  • pozostałości dworku klasycystycznego z XVIII w.
  • kuźnia i domy z XIX w.
  • krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń

Bibliografia

Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy, Toruń 1997, 82 ss.
Grabowski Stanisław, W cieniu bratiańskiego zamku. Z dziejów gminy Nowe Miasto Lubawskie, Warszawa 2010, 343 ss.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss.
Wikipedia [12.09.2013]
Strona Gminy Nowego Miasta Lubawskiego [03.07.2014]
Strona poświęcona zamkom [12.09.2013]

Przypisy