Bratian
| Bratian | |
| | |
| [[Plik:|240px|Pole-obowiązkowe]] Pole-obowiązkowe
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko - mazurskie |
| Powiat | nowomiejski |
| Gmina | Nowe Miasto Lubawskie |
| Sołectwo | Bratian |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 56 |
| Kod pocztowy | 13 - 300 |
| Tablice rejestracyjne | NNM |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Bratian | |
| Położenie na mapie Polski  Bratian | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Bratian (Bratyan, Bretzen, Bretchen, niem. Brattian) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Nowe Miasto Lubawskie.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona jest na terenie gminy Nowe Miasto Lubawskie, która posiada niezwykle urozmaiconą rzeźbę. Obszar gminy obejmuje Pojezierze Brodnickie, Garb Lubawski i głęboko wciętą dolinę Drwęcy. Na terenie gminy występują takie formy jak ozy i kemy, powstałe podczas zlodowacenia w zagłębieniach i szczelinach martwego lodu. Na południe od Nowego Dworu znajduje się oz (eksploatowany jako żwirownia), natomiast na północ od wsi Chrośle i na południe od Jamielnika występują kemy. Oś hydrograficzną gminy stanowi rzeka Drwęca. Znaczną powierzchnię zaś zajmują mokradła i bagna, występujące głównie w dnach rynien i innych obniżeniach terenu. Stosunkowo niewielką powierzchnię zajmują lasy (14% powierzchni gminy). Ponadto 65% powierzchni gminy stanowi obszar chronionego krajobrazu.
Dzieje miejscowości
Miejscowość została lokowana na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1343 r. kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem a państwem zakonnym. Nie znana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który wg Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343 – 1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku. Zamek określano mianem od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan. W Bratianie odbyła się ostatnia przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod Grunwaldem. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach zakonu zaś po II pokoju trafiła do Polski. Pod koniec XV w. zamek bratiański przeszedł pod zarząd rodu Wilkanowskich i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo obejmuje Jan Wieczwiński a w 1535 r. Bratian przejmuje ród Działyńskich. Po wojnach polsko – szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem została przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego) nadane za wierność Szwedom, Bogusławowi Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez ród Czapskich. W 1865 r. wieś kupuje Florjan Różycki. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 3740 mórg. W tym okresie było 730 mieszkańców w tym: 516 katolików i 169 protestantów. Na początku XX w. rozpoczęła funkcjonowanie tutaj kolej żelazna oraz młyn wodny na rzece Wel. W 1991 r. erygowano parafię w Bratianie a w 2004 r. konsekrowano kościoła pw. Św. Brata Alberta Chmielowskiego. Na terenie wsi w 2007 r. powstało bractwo rycerskie Chorągwi Zamku Bratian.
Gospodarka
We wsi działa firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo - produkcyjnej.
Kultura
We wsi działa Zespół Szkół im. Rodu Działyńskich. Znajduje się tutaj również orlik.
Ludzie związani z miejscowością:
Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz Działyński.
Zabytki:
Na terenie Bratianu znajdują się następujące zabytki: ruiny XIV w. zamku krzyżackiego, pozostałości dworku klasycystycznego z XVIII w., kuźnia i domy z XIX w., krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń.
Bibliografia:
Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy, Toruń 1997, 82 ss.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss.
