Ełdyty Wielkie

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Ełdyty Wielkie

Ełdyty Wielkie. Kościół pw. św. Marcina
Ełdyty Wielkie. Kościół pw. św. Marcina
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat lidzbarski
Gmina Lubomino
Liczba ludności (2010) 345[1]
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Ełdyty Wielkie
Ełdyty Wielkie
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Ełdyty Wielkie
Ełdyty Wielkie
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Ełdyty Wilekie (niem. Elditten) - wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Lubomino. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 345 mieszkańców (łącznie z Zajączkami). W skład sołectwa wchodzą wsie: Ełdyty Wielkie, Ełdyty Małe, Świękity i Zajączki. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiesław Rosiecki[2].

Arklity
Zabytkowy dwór w XIX wieku
Zabytkowy dwór w XIX wieku
 

Położenie

Miejscowość położona na Pojezierzu Olsztyńskim, w pobliżu Pasłęki, w odległości 8 km na wschód od Miłakowa.

Dzieje miejscowości

Wieś została lokowana w roku 1289 przez ówczesnego biskupa warmińskiego Henryka Fleminga. Miejscowość powstała na dawnym pruskim polu osadniczym o nazwie Elditten. 110 łanów ziemi biskup Fleming podarował swojej siostrze Walpurgis i szwagrowi Konradowi Wendepfaffe. W XIV stuleciu wybudowano kościół pw. św. Marcina – najstarszą świątynię na Warmii. W latach 1667-1908 majątek w Ełdytach Wielkich stanowił własność rodziny Hatyńskich (von Hatten). Obejmował obszar około 650 ha. W 1721 roku właścicielem wsi był Zygmunt Stӧssel. W 1747 roku przed sądem w Ornecie stanęła jedna z mieszkanek wsi – Dorota Zeger. Kobieta został oskarżona o konszachty z diabłem i odprawianie czarów. Sędzia skazał Zeger na śmierć – miała zostać spalona na stosie. Jednak właściciel Ełdyt Wielkich – Teodor von Hatten zmienił wyrok: Zeger ścięto toporem a ciało spalono. W 1783 roku miejscowość składała się z 30 budynków. W tym czasie we wsi działał młyn wodny oraz wiatrak. W 1818 roku Ełdyty Wielkie były zamieszkane przez 133 osoby. Od 1908 do 1945 roku majątek stanowił własność rodziny von Strachowsky. W 1939 roku wieś liczyła 249 mieszkańców. Po zakończeniu II wojny światowej Ełdyty Wielkie uzyskały status wsi sołeckiej. W 1998 roku miejscowość była zamieszkana przez 312 osób. W miejscowości zlokalizowany jest przystanek PKS, a nad rzeką Pasłęką funkcjonuje mała elektrownia wodna.

Gospodarka

W miejscowości działa firma wspomagająca produkcję roślinną, firma transportu osobowego oraz dwa sklepy.

Zabytki

  • Kościół gotycki z XIV wieku, restaurowany w 1883 oraz 1903 roku; we wnętrzu zachowała się płyta nagrobna pochodząca z 1. połowy XVIII stulecia, rzeźba w prawym ołtarzu bocznym z 2. połowy XVI wieku, ludowo-barokowe rzeźby przedstawiające św. Rocha i Józefa z Dzieciątkiem (XVIII w.), regencyjna lampa wieczna z ok. 1730 roku.
  • Cmentarz przykościelny
  • Kapliczka słupowa, znajdująca się przy dawnej drodze prowadzącej do dworu
  • Dwie tradycyjne kapliczki przydrożne
  • Zespół dworsko-parkowy z 2. połowy XIX wieku; dwór wzniesiono w stylu klasycystycznym. Nieopodal znajduje się żeliwny obelisk, upamiętniający śmierć w pojedynku syna właściciela majątku
  • Pozostałości cmentarza rodowego (XIX w.) dawnych właścicieli majątku - rodzin von Hatten i von Strachowsky
  • Mogiła żołnierza niemieckiego żołnierza, poległego w 1915 roku, zlokalizowana po południowej stronie miejscowego kościoła

Multimedia

  • Turystyczny Ekspress - audycja Radia Olsztyn. Autor: Alicja Kulik. Emisja: 15.09.2008r.

Media: Ełdyty Wielkie - A.Kulik.mp3

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Chrzanowski Tadeusz, Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii, Olsztyn 1978.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [10.03.2014]
Olsztyńska Strona Rowerowa [10.03.2014]
Polska Niezwykła [05.03.2014]
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]

Przypisy

  1. Łącznie Ełdyty Wielkie i Zajączki.
  2. lubomino.ug.gov.pl [05.03.2014]

Zobacz też