Jan Hoffmann

Jan Daniel Hoffmann
Data i miejsce urodzenia	10 grudnia 1701 r. Toruń
Data i miejsce śmierci	18 lipca 1766 r. Elbląg
Zawód	historyk drukarstwa, bibliograf, nauczyciel

Jan Daniel Hoffmann (ur. 10 grudnia 1701 r. w Toruniu, zm. 18 lipca 1766 r. w Elblągu) – historyk drukarstwa, bibliograf, nauczyciel

Życiorys

Syn Samuela Hoffmanna i Anny Freyberg. Ojciec przyszłego historyka był tkaczem i kościelnym przy kościele Św. Jerzego, przeznaczonym dla polskich ewangelików.

Szkoła i wykształcenie

Wykształcenie zdobywał najpierw w szkółce przy kościele parafialnym, a następnie w gimnazjum w Elblągu i Toruniu. W 1722 roku odbył popularną w tym okresie podróż naukową do Gdańska i Królewca. Po powrocie bronił w rozprawki napisanej jako końcowy egzamin w Gimnazjum. Przez kolejny rok czekał na stypendium, które otrzymał dzięki poparciu Rady Miejskiej od bractwa Dworu Artusa. Dzięki tym pieniądzom mógł studiować w Wittenbergi, Lipsku i Jenie. Studiował filozofię, teologię i język hebrajski. W 1727 roku powrócił do rodzinnego Torunia.

Praca

Około pięciu lat poszukiwał pracy, prawdopodobnie utrzymywał się z udzielania prywatnych lekcji języka polskiego. W czasach kiedy Hoffmann uczęszczał do Gimnazjum w Toruniu, nie było w nim lekcji języka polskiego opłacanych przez miasto. Zainteresowany tym przedmiotem uczęszczał na prywatne lekcje m.in. profesorów Efraima Oloffa, Michała B. Rutticha i Jana F. Bachstroma. W 1732 r. otrzymał posadę nauczyciela III i II klasy w Gimnazjum w Toruniu, a w 1745 r. awansował na lektora języka polskiego. Osiągnięcia jego w nauczaniu języka polskiego spowodowały, iż Rada Miejska Elbląga zaprosiła go do swego Gimnazjum na konrektora i lektora tegoż języka. Dla skromnego nauczyciela, który przekroczył czterdziesty rok życia i nie osiągnął wyższych stanowisk w szkolnej hierarchii, było to spore wyróżnienie. Propozycję przyjął 13.10.1746 r. Został konrektorem, a do jego obowiązków należały wykłady w najstarszej klasie (zwanej primą) : z filozofii, wykłady poezji łacińskiej oraz historii powszechnej. W II klasie : wykłady retoryki i geografii. Na każdy z tych przedmiotów program przeznaczał po dwie godziny lekcyjne. Prowadzone lekcje języka polskiego prowadzone również były po 2 godziny w tygodniu (we wtorki i piątki od 8-9). Kurs języka zaczynał się od podstaw, potem lektor przechodził do czytania i pisania, do gramatyki i umiejętności tłumaczenia tekstów łacińskich i niemieckich na język polski. Podręcznikiem z którego korzystali uczniowie na lekcjach języka polskiego był Enchirydion Polonicorum Jana Monety. W późniejszych latach (po roku 1759) zwiększono liczbę lekcji tego przedmiotu. Odbywały się we wtorki, środy, piątki i soboty – a wszystkie były w godzinach od 8-9. Zwiększono liczbę ćwiczeń pisemnych, czytanie literatury polskiej i przemawianie po polsku w czasie dysput. Opuszczający gimnazjalista musiał poprawnie mówić, pisać i przemawiać po polsku. Zachowane teksty dysput informują, iż dyskutowano nad : początkami państwa polskiego, zakresem władzy pierwszych Piastów, koronacją Bolesława Chrobrego oraz na tematy aktualne, związane z wojną siedmioletnią (1756-1763). Przedmiotem dysput była też historia regionalna : o początkach Elbląga, Malborka i Pasłęka, o roli Krzyżaków w dziejach Prus, a nawet rozmawiano o teorii astronomicznej Kopernika. Do obowiązków Hoffmanna jako konrektora należało też organizowanie uroczystości wewnątrzszkolnych (otwarcia i zakończenia roku szkolnego) i kierowanie udziałem Gimnazjum w uroczystościach ogólnomiejskich, takich jak 300-lecie inkorporacji Prus do Polski (10.04.1754 r.) i koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego (29.11.1764 r.) Tradycyjnie prawie każdą uroczystość uświetniał występ teatru szkolnego. Konrektor miał wówczas obowiązek napisać nową sztukę teatralną, złożoną z kilku aktów, podzielonych na chóry i dialogi, tak aby wszyscy starsi uczniowie mogli wystąpić w dialogach, a młodsi w chórach. Tematyka najczęściej zaczerpnięta była z Biblii lub literatury moralizatorskiej. Hoffmann odstąpił od tej tradycji i tematy wszystkich swych sztuk, a napisał ich 21 wziął z historii Elbląga, Prus Królewskich i Polski. Często nawiązywał do rocznic lub aktualnych wydarzeń, jak np. elekcja Stanisława Augusta w 1764 r. W niektórych sztukach po jednym akcie tekst był w języku polskim, reszta po łacinie i po niemiecku. Hoffmann łączył pracę pedagogiczną z działalnością popularyzatorską.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

Każdą wolną chwilę poświęcał na studiowanie historii Polski i Prus. Fascynowały go dzieje drukarń i polskich bibliotek. Swoje zainteresowania poszerzył dodatkowo o język polski i numizmatykę. Wyniki swoich badań publikował w Trornische Wöchentliche Nachrichten und Anzeigen. Hoffmann wydał również kilka osobnych prac, między innymi:

• De originibus lingua polonica (Gdańsk 1730)
• De typographiis earumque initiis et incrementis in Regno Poloniae et MangoDucatu Lithuaniae (Gdańsk 1740)

Badacz prowadził intensywną korespondencję z uczonymi i bibliofilami. Doprowadził także do wydania ariańskiego katechizmu. Bez wątpienia przysłużył się popularyzacji historii Polski wśród ówczesnych elblążan.

Bibliografia

1. Pawlak Marian, Jan Daniel Hoffmann (1701-1766): historyk, konrektor i lektor języka polskiego w Gimnazjum Elbląskim, [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga: szkice biograficzne, red. Marian Biskup, Elbląg 1987, s. 136-142.
2. Historia Wysoczyzny Elbląskiej [data dostępu: 15.06.2014]
3. Elbląski Wortal Historyczny [data dostępu: 15.06.2014]