Jawty Wielkie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
 
(Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 6: Linia 6:
 
  |dopełniacz wsi        =     
 
  |dopełniacz wsi        =     
 
  |zdjęcie              = Jawty Wielkie. Wjazd do wsi.jpg  
 
  |zdjęcie              = Jawty Wielkie. Wjazd do wsi.jpg  
  |opis zdjęcia          = Jawty Wielkie. Wjazd do wsi
+
  |opis zdjęcia          = Jawty Wielkie. Wjazd do wsi.<br>Fot. Martin Clavun. Źródło: [http://www.ziburski.de/tngfiles620/showmedia.php?mediaID=345 www.ziburski.de]
 
  |rodzaj miejscowości  =
 
  |rodzaj miejscowości  =
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie  
Linia 28: Linia 28:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
}}<br/>
+
}}
''' Jawty Wielkie ''' (niem. ''Gross Jauth'') – [[wieś sołecka]] położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat iławski|powiecie iławskim]], w [[gmina Susz|gminie Susz]]. W latach 1975-1998 miejscowość należała [[podział administracyjny|administracyjnie]] do [[województwo elbląskie|województwa elbląskiego]].
+
''' Jawty Wielkie ''' (niem. ''Gross Jauth'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat iławski|powiecie iławskim]], w [[Susz (gmina miejsko-wiejska)|gminie Susz]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.
 
 
Miejscowość w 2010 roku liczyła 395 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Józef Rzemieniewski]]<ref>http://bip.susz.sisco.info/?id=1739 [data dostępu: 5.03.2014]</ref>.
 
 
 
<br/>
 
  
 +
Miejscowość w 2010 roku liczyła 395 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Józef Rzemieniewski]]<ref>[http://bip.susz.sisco.info/?id=1739 bip.susz.sisco.info] [05.03.2014]</ref>.
 +
<br/><br/>
 +
[[File:Pałac w Jawtach Wielkich przed II wojną światową.jpg|thumb|right|290px|Pałac w Jawtach Wielkich przed II wojną światową. <br>Źródło: [http://aefl.de/rosenberg/Rosenberg/doerfer_3/doerfer_teil3.htm www.aefl.de]
 +
]]
 
== Położenie ==
 
== Położenie ==
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Pojezierze Iławskie|Pojezierzu Iławskim]], 27 km na północny zachód od [[Iława|Iławy]] i 8 km na południowy zachód od [[Susz|Suszu]].
+
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Pojezierze Iławskie|Pojezierzu Iławskim]], 27 km na północny zachód od [[Iława|Iławy]] i 8 km na południowy zachód od [[Susz|Susza]].
<br/>
 
  
 
== Dzieje miejscowości ==
 
== Dzieje miejscowości ==
[[File:Pałac w Jawtach Wielkich przed II wojną światową.jpg|thumb|300px|left|Pałac w Jawtach Wielkich przed II wojną światową]]Wieś została założona w XIII wieku. Pierwotnie nosiła nazwę ''Jautin''. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pojawił się w roku 1287. W 1327 roku kapituła pomezańska wystawiła drugi akt lokacyjny dla wsi. Pierwotna lokacja nie jest znana. Miejscowość uległa zapewne zniszczeniu, co wymusiło na kapitule decyzję o wystawieniu nowego dokumentu. Zgodnie z jego treścią miejscowy sołtys Laurentis otrzymał przywilej zbudowania karczmy, zwolnionej od wszelkich powinności na rzecz kapituły. W tym zapewne czasie wzniesiony został miejscowy kościół, który uległ zniszczeniu albo w roku 1414 albo (najpóźniej) w okresie [[wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]]. Po zakończeniu [[wojny szwedzkie|wojen szwedzkich]] parafia została przeniesiona z Jawt Wielkich do [[Bałoszyce|Bałoszyc]]. Wskutek zniszczeń i wyludnienia wieś została włączona do domeny lennej księcia Prus. Następnie została przekazana rodzinie [[von Tettau]]. W 1700 roku Jawty Wielkie, [[Jawty Małe]], [[Wiśniówek]] oraz [[Nipkowie]] stały się własnością rodziny [[Schack von Wittenau]]. W 1789 roku Jawty Wielkie były wsią szlachecką z folwarkiem, liczącą 37 budynków mieszkalnych. W XIX wieku po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu, majątek trafił w ręce rodu [[von Borck]]. w połowie XIX stulecia majątek obejmował obszar 1601 ha.
+
Wieś została założona w XIII wieku. Pierwotnie nosiła nazwę ''Jautin''. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pojawiła się w roku 1287. W 1327 roku kapituła pomezańska wystawiła drugi akt lokacyjny dla wsi (pierwotna lokacja nie jest znana). Miejscowość uległa zapewne zniszczeniu, co wymusiło na kapitule decyzję o wystawieniu nowego dokumentu. Zgodnie z jego treścią miejscowy sołtys Laurentis otrzymał przywilej zbudowania karczmy zwolnionej od wszelkich powinności na rzecz kapituły. W tym zapewne czasie wzniesiony został miejscowy kościół, który uległ zniszczeniu albo w roku 1414, albo (najpóźniej) w okresie wojny trzynastoletniej. Po zakończeniu wojen szwedzkich parafia została przeniesiona z Jawt Wielkich do [[Bałoszyce|Bałoszyc]]. Wskutek zniszczeń i wyludnienia wieś została włączona do domeny lennej księcia Prus. Następnie została przekazana rodzinie [[von Tettau]].
 
 
Borckowie posiadali w Jawtach Wielkich własny dwór oraz kaplicę z rodzinnym grobowcem, zlokalizowaną na miejscowym cmentarzu. W 1870 roku majątek zakupił [[von Dewiz]]. Trzydzieści lat później należał już do polskiego hrabiego Mieczelskiego. Po jego śmierci, wdowa hrabina Dorota Mieczelska sprzedała dobra. Jawty Wielkie zostały zakupione przez Eugena Kruegera - właściciel przedsiębiorstwa osiedleńczego. Dobra zostały podzielone na 45 gospodarstw a pozostałe grunta wraz z wykupionym Wiśniówkiem przejął Erwin Krueger. W tym czasie w Jawtach Wielkich działała mleczarnia i gorzelnia. W 1929 roku wybudowana została miejscowa dwuklasowa szkoła wraz z dwoma mieszkaniami przeznaczonymi dla nauczycieli. We wsi powstała również w tym czasie jednostka ochotniczej straży pożarnej, której pierwszym komendantem został Paul Nickiel. W 1944 roku Jawty Wielkie były zamieszkane przez 600 osób i składały się ze 108 gospodarstw.
 
 
 
 
 
Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych
 
 
 
1817 - 272 osoby, 36 domów
 
 
 
1831 - 292 osoby, 29 domów
 
 
 
1864 - 390 osób,  20 domów
 
  
1871 - 394 osoby, 20 domów
+
W 1700 roku Jawty Wielkie, [[Jawty Małe]], [[Wiśniówek]] oraz [[Nipkowie]] stały się własnością rodziny Schack von Wittenau. W 1789 roku Jawty Wielkie były wsią szlachecką z folwarkiem liczącą 37 budynków mieszkalnych. W XIX wieku, po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu, majątek trafił w ręce rodu von Borck. W połowie XIX stulecia majątek obejmował obszar 1601 ha.
  
1885 - 344 osoby, 22 domy
+
Borckowie posiadali w Jawtach Wielkich dwór oraz kaplicę z rodzinnym grobowcem, zlokalizowaną na miejscowym cmentarzu. W 1870 roku majątek zakupił von Dewiz. Trzydzieści lat później należał on już do polskiego hrabiego Mieczelskiego. Po jego śmierci wdowa, hrabina Dorota Mieczelska, sprzedała dobra. Jawty Wielkie zostały zakupione przez Eugena Kruegera, właściciela przedsiębiorstwa osiedleńczego. Dobra zostały podzielone na 45 gospodarstw, a pozostałe grunta wraz z wykupionym Wiśniówkiem przejął Erwin Krueger. W tym czasie w Jawtach Wielkich działała mleczarnia i gorzelnia. W 1929 roku wybudowana została miejscowa dwuklasowa szkoła wraz z dwoma mieszkaniami przeznaczonymi dla nauczycieli. We wsi powstała również w tym czasie jednostka ochotniczej straży pożarnej, której pierwszym komendantem został Paul Nickiel. W 1944 roku Jawty Wielkie były zamieszkane przez 600 osób i składały się ze 108 gospodarstw.
  
1895 - 293 osoby, 18 domów
+
Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych w następujących latach wynosiła:
 
+
*1817 – 272 osoby, 36 domów
1905 - 308 osób,  22 domy
+
*1831 – 292 osoby, 29 domów
 
+
*1864 – 390 osób,  20 domów
1933 - 531 osób (łącznie z [[Wiśniówek|Wiśniówkiem]])
+
*1871 – 394 osoby, 20 domów
 
+
*1885 – 344 osoby, 22 domy
1939 - 525 osób
+
*1895 293 osoby, 18 domów
 
+
*1905 308 osób,  22 domy
<br/>
+
*1933 531 osób (łącznie z Wiśniówkiem)
 +
*1939 525 osób
  
 
== Edukacja ==
 
== Edukacja ==
 
*[[Szkoła Podstawowa w Jawtach Wielkich]]
 
*[[Szkoła Podstawowa w Jawtach Wielkich]]
<br/>
 
 
 
==Religia==
 
==Religia==
 
Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Świętej Rodziny w Bałoszycach|parafii rzymskokatolickiej pw. Świętej Rodziny w Bałoszycach]].
 
Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Świętej Rodziny w Bałoszycach|parafii rzymskokatolickiej pw. Świętej Rodziny w Bałoszycach]].
<br/>
 
  
 
== Zabytki ==
 
== Zabytki ==
*Kapliczka z końca XIX wieku
+
*kapliczka z końca XIX wieku
 +
{{Przypisy}}
 +
<references/>
 +
== Bibliografia ==
 +
''Iława. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.<br/>
 +
Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne'', wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.<br/>
 +
''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier'', Danzig und Elbing 1858.<br/>
 +
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/>
 +
[http://bip.susz.sisco.info/?id=539| bip.susz.sisco.info, Plan rozwoju lokalnego gminy i miasta Susz] [05.03.2014]<br/>
 +
[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/>
 +
[http://www.verwaltungsgeschichte.de/rosenberg.html| verwaltungsgeschichte.de] [05.03.2014]<br/>
 
<br/>
 
<br/>
  
== Bibliografia ==
 
#''Iława. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.
 
#Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne'', wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.
 
#''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier'', Danzig und Elbing 1858.
 
#''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
 
#[http://bip.susz.sisco.info/?id=539| Plan rozwoju lokalnego gminy i miasta Susz] [data dostępu: 5.03.2014]
 
#[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [data dostępu: 5.03.2014]
 
#[http://www.verwaltungsgeschichte.de/rosenberg.html| Deutsche Verwaltungsgeschichte] [data dostępu: 5.03.2014]
 
<br/>
 
  
{{Przypisy}}
 
<references/>
 
<br/>
 
  
== Zobacz też ==
 
*[[Jawty Małe]]
 
<br/>
 
  
[[Kategoria: Miejscowość]]  [[Kategoria: Powiat iławski]] [[Kategoria: Gmina Susz]] [[Kategoria: Wieś sołecka]]
+
[[Kategoria: Miejscowość]]  [[Kategoria: Powiat iławski]] [[Kategoria: Susz (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]]

Aktualna wersja na dzień 18:32, 15 kwi 2015

Jawty Wielkie

Jawty Wielkie. Wjazd do wsi.Fot. Martin Clavun. Źródło: www.ziburski.de
Jawty Wielkie. Wjazd do wsi.
Fot. Martin Clavun. Źródło: www.ziburski.de
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat iławski
Gmina Susz
Liczba ludności (2010) 395
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Jawty Wielkie
Jawty Wielkie
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Jawty Wielkie
Jawty Wielkie
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Jawty Wielkie (niem. Gross Jauth) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Susz. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 395 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Józef Rzemieniewski[1].

Pałac w Jawtach Wielkich przed II wojną światową.
Źródło: www.aefl.de

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, 27 km na północny zachód od Iławy i 8 km na południowy zachód od Susza.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w XIII wieku. Pierwotnie nosiła nazwę Jautin. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pojawiła się w roku 1287. W 1327 roku kapituła pomezańska wystawiła drugi akt lokacyjny dla wsi (pierwotna lokacja nie jest znana). Miejscowość uległa zapewne zniszczeniu, co wymusiło na kapitule decyzję o wystawieniu nowego dokumentu. Zgodnie z jego treścią miejscowy sołtys Laurentis otrzymał przywilej zbudowania karczmy zwolnionej od wszelkich powinności na rzecz kapituły. W tym zapewne czasie wzniesiony został miejscowy kościół, który uległ zniszczeniu albo w roku 1414, albo (najpóźniej) w okresie wojny trzynastoletniej. Po zakończeniu wojen szwedzkich parafia została przeniesiona z Jawt Wielkich do Bałoszyc. Wskutek zniszczeń i wyludnienia wieś została włączona do domeny lennej księcia Prus. Następnie została przekazana rodzinie von Tettau.

W 1700 roku Jawty Wielkie, Jawty Małe, Wiśniówek oraz Nipkowie stały się własnością rodziny Schack von Wittenau. W 1789 roku Jawty Wielkie były wsią szlachecką z folwarkiem liczącą 37 budynków mieszkalnych. W XIX wieku, po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu, majątek trafił w ręce rodu von Borck. W połowie XIX stulecia majątek obejmował obszar 1601 ha.

Borckowie posiadali w Jawtach Wielkich dwór oraz kaplicę z rodzinnym grobowcem, zlokalizowaną na miejscowym cmentarzu. W 1870 roku majątek zakupił von Dewiz. Trzydzieści lat później należał on już do polskiego hrabiego Mieczelskiego. Po jego śmierci wdowa, hrabina Dorota Mieczelska, sprzedała dobra. Jawty Wielkie zostały zakupione przez Eugena Kruegera, właściciela przedsiębiorstwa osiedleńczego. Dobra zostały podzielone na 45 gospodarstw, a pozostałe grunta wraz z wykupionym Wiśniówkiem przejął Erwin Krueger. W tym czasie w Jawtach Wielkich działała mleczarnia i gorzelnia. W 1929 roku wybudowana została miejscowa dwuklasowa szkoła wraz z dwoma mieszkaniami przeznaczonymi dla nauczycieli. We wsi powstała również w tym czasie jednostka ochotniczej straży pożarnej, której pierwszym komendantem został Paul Nickiel. W 1944 roku Jawty Wielkie były zamieszkane przez 600 osób i składały się ze 108 gospodarstw.

Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych w następujących latach wynosiła:

  • 1817 – 272 osoby, 36 domów
  • 1831 – 292 osoby, 29 domów
  • 1864 – 390 osób, 20 domów
  • 1871 – 394 osoby, 20 domów
  • 1885 – 344 osoby, 22 domy
  • 1895 – 293 osoby, 18 domów
  • 1905 – 308 osób, 22 domy
  • 1933 – 531 osób (łącznie z Wiśniówkiem)
  • 1939 – 525 osób

Edukacja

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. Świętej Rodziny w Bałoszycach.

Zabytki

  • kapliczka z końca XIX wieku

Przypisy

  1. bip.susz.sisco.info [05.03.2014]

Bibliografia

Iława. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne, wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
bip.susz.sisco.info, Plan rozwoju lokalnego gminy i miasta Susz [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]