Jonkowo

Jonkowo
Gimnazjum w Jonkowie. Źródło: Strona Gminy
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Jonkowo
Liczba ludności (2010)	1805
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Jonkowo
Położenie na mapie Polski Jonkowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kościół w Jonkowie
Fot.: © Mieczysław Wieliczko

Jonkowo (niem. Jonkendorf) – wieś gminna położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo, siedziba władz gminy. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 1805 mieszkańców. Obecnie funkcję wójta sprawuje Wojciech Giecko .

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Olszyńskim, 5 km na zachód od Olsztyna.

Dzieje miejscowości

W 1345 roku kapituła warmińska wydała przywilej lokacyjny dla istniejącej już wsi. Odbiorcą dokumentu był Prus Joneko, od którego wywodzi się nazwa miejscowości. W 1356 roku biskup Jan Stryprock zapisał wieś kolegiacie w Dobrym Mieście. Po zniszczeniach z okresu wojny polsko-krzyżackiej 1414 roku (wojny głodowej) kapituła odnowiła przywilej dla Jonkowa (1421).

Ponownie wieś była niszczona i plądrowana podczas wojny trzynastoletniej i wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519–1521. Zagospodarowywaniem opustoszałej wsi w latach 1516–1521 zajmował się administrator kapituły Mikołaj Kopernik. Ostatecznie wieś zasiedlono do roku 1534. W drugiej połowie tego samego stulecia Jonkowo liczyło 66 łanów, z których sześć należało do sołtysa, pięć do proboszcza, sześć do wolnych chłopów, a na pozostałych gospodarowali czynszownicy. We wsi działała szkoła parafialna. W 1656 roku wieś miała dwóch sołtysów, dwóch wolnych chłopów oraz 14 chłopów czynszowych. Po wygaśnięciu wielkiej epidemii dżumy, w 1715 roku biskup Jan Franciszek Kurdwanowski dokonał w Jonkowie powtórnej konsekracji kościoła, wówczas pod wezwaniem św. Rocha, patrona chorych. W 1770 roku wieś posiadała 66 łanów, z których sześć było własnością sołtysa, pięć należało do proboszcza, sześć do wolnych chłopów. Resztę dzielili między siebie czynszownicy. We wsi znajdowała się karczma.

Na początku lutego 1807 roku pod Jonkowem według planów cesarza Napoleona miało dojść do walnej bitwy z wojskami rosyjsko-pruskimi pod dowództwem gen. Leontija Bennigsena. Po utracie przeprawy pod Barkwedą (zob. bitwa pod Barkwedą) armia sojusznicza wycofała się na północ. 4 lutego do Jonkowa wkroczyły wojska francuskie i sam cesarz, który jeszcze tego samego dnia wyjechał i spędził noc w Skolitach. Wiosną tego samego roku w Jonkowie i okolicach stacjonowały oddziały francuskie wchodzące w skład korpusu marszałka Michela Neya; w tym czasie złupiono i podpalono tutejszy kościół.

W 1808 roku w ramach reform uwłaszczeniowych chłopi za odszkodowaniem otrzymali uprawianą przez nich ziemię. W 1820 roku we wsi były 53 gospodarstwa. Do tutejszej szkoły elementarnej w 1825 roku uczęszczało 138, a w 1858 roku – 71 uczniów. Według spisu z 1861 roku Jonkowo obejmowało powierzchnię ponad 1300 ha i miało 61 budynków mieszkalnych. Liczba mieszkańców znacznie wzrosła wraz z budową linii kolejowej i uruchomieniem stacji kolejowej w Jonkowie (1887).

W okresie międzywojennym oddano do użytku nową remizę strażacką (1922). We wsi znajdowały się: apteka, stacja pocztowa z domem dla listonosza, dwie restauracje, masarnia, trzy kuźnie, młyn i tartak z wiatrakiem, a także sklepy: dwa spożywcze, tekstylny, wielobranżowy i meblowy.

Obecnie we wsi działa kilka sklepów spożywczych i spożywczo-przemysłowych, sklep z artykułami gospodarstwa domowego, ośrodek zdrowia, poczta, posterunek policji, posterunek Ochotniczej Straży Pożarnej, stacja benzynowa, kwiaciarnia, dwa salony fryzjerskie.

Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:

• 1820 – 286 osób
• 1857 – 531 osób
• 1861 – 563 osoby
• 1895 – 820 osób
• 1933 – 827 osób
• 1939 – 779 osób

Edukacja

• Gimnazjum w Jonkowie
• Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Jonkowie
• Przedszkole Samorządowe w Jonkowie
• Przedszkole "Patryk" w Jonkowie

Kultura

• Gminny Ośrodek Kultury w Jonkowie
• Biblioteka Publiczna Gminy Jonkowo
• Napoleoniada – cykliczna impreza plenerowa odbywająca się corocznie w Jonkowie od 2007 roku, stanowiąca wyraz upamiętnienia bitwy z 4 lutego 1807 roku; organizowana przez jonkowski GOK oraz władze samorządowe
• Międzyszkolny Konkurs Recytatorski "Spotkania z Poezją Warmińską" zorganizowany w latach 2003 i 2005.

Ludzie związani z miejscowością

• Alfred Markowski (1930–2002) – pisarz, satyryk, poeta, od 1997 roku mieszkał w Jonkowie. Został pochowany na miejscowym cmentarzu.

Zabytki

• kościół pw. św. Jana Chrzciciela z końca XIV wieku, w następnych stuleciach rozbudowywany (po raz ostatni na początku XX wieku)
• cmentarz przykościelny
• chałupa (nr 87)
• grodzisko Stary Szaniec (Ruski Szaniec)
• budynek plebanii
• kapliczki przydrożne

Bibliografia

Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Syrwid Robert, Warmińska gmina Jonkowo: historia i współczesność, Jonkowo 2010.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
jonkowo.pl [05.03.2014]
bip.warmia.mazury.pl, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jonkowo [05.03.2014]
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
Ciekawe Mazury.pl [05.03.2014]
polskaniezwykla.pl [05.03.2014]
rowery.olsztyn.pl [05.03.2014]
Dom Warmiński [05.03.2014]